preloader

Stres Hormonu Kortizol Hakkında Bilmeniz Gerekenler

10.01.2023
Stres Hormonu Kortizol Hakkında Bilmeniz Gerekenler

Yazı Boyutu:

Endokrinoloji ve Metabolizma Hastalıkları Bölümünde görev alan Prof. Dr. Ayşe Sertkaya ile Kortizol hakkında bilinmesi gerekenleri anlattı.

Stres Hormonu Kortizol Hakkında Bilmeniz Gerekenler

Prof. Dr. Ayşe Sertkaya

Kortizol nedir ve bu stres hormonunun düşmesinde etkili olabilecek yaşam tarzı önerileri neler olabilir?

Kortizol hayatta kalmamızı sağlayan hormonlardan birisi, belki de en önemlisidir. Yaşamda karşılaştığımız her türlü uyarana karşı vücüdumuzda gelişen cevaplar kortizol ile düzenlenir. Daha ziyade kortizon olarak bilinen molekül, birtakım kimyasal reaksiyonlardan sonra aktif olan kortizol molekülüne dönüşür ve hücre içinde görevini yapar.

{51911}

Fiziksel stresler beyin üzerinden etki ederek hormonun salınımını uyarır. Ateş, yara ve yanıklar, hipoglisemi yani kan şekeri düşüklüğü, hipotansiyon yani kan basıncı düşüklüğü ve egzersiz, bu uyaranların başlıcalarıdır. Aslında burada gelişen kortizol yüksekliği olması gerektiği gibi, yani normal fizyolojik cevaptır. Vücudun mevcut duruma uyumunu sağlayan hızlı bir cevaptır. Akut psikolojik streslerde kortizol cevabının yükseldiği, ancak kronik streslerde ve kaygı halinde aynı yükselmenin olmadığı görülmüştür. Kafa karıştırıcı olan, kronik depresyonda da kortizol düzeyinin yüksek olmasıdır.

Stres Hormonu Kortizol Hakkında Bilmeniz Gerekenler

Kortizol salgısının döngüsü nasıldır?

Kortizolün düzeyi gün içerisinde değişebilir. Günlük döngüye uygun olarak sabah 05:00-09:00 saatleri arasında en yüksek salgı seviyelerinde görülür. Sonra düzey gün içinde giderek azalır. Bu “sirkadiyen ritim” yani günlük döngü, gece-gündüz uyumlu yaşam şekli ve uyku-uyanıklık düzeniyle dengede kalır. Bu döngüyü zaman farkının yaşandığı uzun yolculuklarda gece uykusunun bozulması ya da gece nöbetleri gibi faktörler bozar. Bu bozulmanın tekrar normale dönmesi yaklaşık iki hafta gerektirir. Günlük döngünün ötesine geçen ise, yemek yeme zamanlarıdır. Yemekle kortizol salgısının arttığı görülmüştür.

Kortizolun bedende yarattığı etkiler nelerdir?

Kortizol bir stres hormonudur, ancak bu stres bizim ilk aklımıza gelen ruhsal stresten öte, vücudun karşılaştığı zorlayıcı bir faktöre karşı vücudu koruyan sistemdir. Stres anında salgılanan kortizol, kasların enerji için kullanacağı kan şekerini kan dolaşımında tutar. Böylece kan şekeri vücutta depolanacağına, kolayca enerji olarak kullanılabilir hale gelir. Kan dolaşımında yağların miktarını artırır, böylece yine bir yakıt kaynağı yaratmış olur.

Kortizol ayrıca kan basıncını artırmak için atardamarları daraltır, kalp hızını artırır. Böylece doku ve organlara daha çok kan gider. Böylece doku ve organlar yüksek enerji ve bol kan desteğiyle yaşam şansını artırmış, strese karşı güç kazanmış olur. Bir süre sonra kortizol stresin vücuttaki etkisini azaltarak dengeyi sağlar. Kortizoldeki küçük artışların strese verdiğimiz yanıtta olumlu etkileri vardır. Ancak, kontrolsüz olarak devamlı salgılanan hormon vücuda yarardan çok zarar verir.

Stres Hormonu Kortizol Hakkında Bilmeniz Gerekenler

Hastalık nedeniyle gelişen kortizol yüksekliği ne gibi sorunlara yol açar?

Hastalık nedeniyle gelişen kortizol yüksekliği başlıca, kortizon içeren ilaçların kullanımı ile beyin ve adrenal bez sorunlarında görülür. Kaynağı belirlemek için bazı testler yapılır, görüntüleme yöntemlerinden faydalanılır ve hedefe göre tedavi belirlenir. Hastalık halinde kortizol yüksekliği yüksek tansiyon, Tip 2 diyabet, osteoporoz, kilo artışı, adet düzensizliği ve kıllanma artışı, enfeksiyonlara açık olmak ve zihinsel işlevlerde bazı sorunlara yol açar. Yükselen kortizol seviyesi mutlaka tedavi edilmesi gereken bir durumdur.

{773375}

Yoğun stres karşısında çıkan kortizol nasıl denge altına tutulabilir?

Günlük yaşamda yoğun stresler karşısında ya da günlük sağlıklı döngünün kaybolduğu hallerde ortaya çıkan kortizol yüsekliği ise, bu kapsamdaki streslerle maruziyeti azaltarak kontrol edilebilir. Düzenli ve dengeli beslenme, düzenli uyku ve çok zorlayıcı olmayan fiziksel egzersiz bu anlamda sağlıklı yaşam için temel parametrelerdir. Lifli gıdalar, vitamin ve minerallerden, Omega-3 gibi yararlı yağlar yönünden zengin beslenme faydalı olacaktır. Aşırı kahve ve çay tüketimi kısıtlanmalıdır. Yoğurt ve turşu gibi fermente gıdalarla alınacak probiyotikler, narenciyelerden alınacak C vitamini ve tabii ki bol su tüketimi, kortizol yükselmesinde gelişecek metabolik sorunlara yönelik işe yarayabilecek önerilerdir.

Stres Hormonu Kortizol Hakkında Bilmeniz Gerekenler
OGGUSTO
OGGUSTO Tüm Yazıları