Ortodonti Tedavisinde Dikkat Edilmesi Gerekenler

Diş bozukluklarının nedenleri, ortodonti tedavisinde önemli olan noktalar ve çocuklarda diş sağlığıyla ilgili bilinmesi gerekenleri Dr. Diğdem Dalaman Güner anlattı.

Dr. Diğdem Dalaman Güner

Dr. Diğdem Dalaman Güner, 1964 Kırklareli nde doğdu. Kırklareli Hamdi Helvacıoğlu İlkokulu’ndan sonra, orta ve lise eğitimini Galatasaray Lisesi nde tamamladı. 1988 yılında İstanbul Üniversitesi Dişhekimliği Fakültesi’nden mezun oldu. 1995 yılında yine aynı fakültenin Ortodonti Ana Bilim Dalı’nda doktora tezini verdi. 1997- 2000 yıllarında Yeditepe Üniversitesi Dişhekimliği Fakültesi Ortodonti Ana Bilim Dalı’nda Yard. Doç. olarak çalıştı. 2000 yılından beri Ortodontist olarak çalışmalarına devam etmektedir. İyi derecede Fransızca ve İngilizce bilmektedir. Dr. Diğdem Dalaman Güner, evli ve iki kız çocuğuna sahiptir…

Dişler neden düzenini kaybeder? Çarpık, birbiri üzerine binmiş, sırası bozulmuş dişler neden oluşur?

• Birçok faktör dişlerin çene kavisleri üzerinde düzensiz bir şekilde sıralanmasına neden olur.

• Süt dişlerinin boyutlarının düzgün korunamaması. Süt dişi çürükleri ve çürüklere bağlı erken süt dişi kayıpları.

• Genetik faktörler; ebeveynin birinden gelen küçük ve dar çene kemikleri, diğerinden alınan geniş büyük dişler aşırı çapraşıklığa neden olur.

• Genetik olarak anne veya babadan çene kemiklerinin konum bozuklarının alınması.

• Parmak emme, uzun süre yalancı emzik kullanma, tırnak yeme gibi çevresel faktörler.

• Solunum yollarının tıkalı olması ve uzun süre tedavi edilmemesi.

Ortodontik tedaviye gidiş engellenebilir mi?

“Koruyucu diş hekimliği uygulamaları” çok önemlidir. Engelleyici, önleyici basit erken ortodontik tedavilerle ciddi ortodontik bozuklukların önüne geçilmesi mümkündür.

{773371}

Ortodonti ya da çarpık, düzensiz diş tedavisi hangi yaşta başlamalıdır?

Ortodontik tedavi sadece diş seviyesindeki bozukluklar için; süt dişlerinin tümünün düşüp, kalıcı dişlerin sürdüğü 12-13 yaş en uygun dönemdir. Çene kemiklerindeki yani iskeletsel seviyedeki bozukluklar için vakanın şiddetine göre fonkiyonel erken dönem tedavileri yapılıp, buluğ çağı gelişim döneminde büyüme ve gelişimi stimule edici fonksiyonel tedaviler önerilir.

Bu bozuklukların genetik bir yönü var mı? Anne, babasında bu problemi olan çocuk için endişelenmek gerekir mi?

Genetik önemli bir faktör olup, anne babasında dişleri ilgilendiren (ortodontik) ya da çeneleri ilgilendiren (ortognatik) problemi olan çocuklarda bozukluk olma olasılığı yüksektir. Endişe etmek yerine sıkı ve bilinçli bir ortodonti uzmanının takibiyle oluşabilecek problemlerin önüne geçmek ve bu problemleri çözüme ulaştırmak mümkündür.

Erken tedavi önemli midir?

Erken tedavi vakanın durumuyla ilgilidir. Diş seviyesindeki bozukluklar için sürekli dişlerin sürme, tamamlanma dönem yaşı olan 12-13 yaşını beklemek daha uygun olur. 7-8 yaş civarında erken başlanan tedavilerde 12-13 yaşına kadar çocuğa mekanik birtakım aygıtları taktırmak ne derece doğru olur, tartışmaya açık bir durumdur.

Çene kemiklerinde konum bozukluğu söz konusu ise, mevcut bir takım fonksiyonel aygıtların kullanımıyla çenelerin gelişim yönünü değiştirmek, çene gelişimini stimüle etmek mümkündür. Bu durum da ergenlik döneminde, büyüme ve gelişimin en hızlı olduğu dönemde yapılacak tedavi sonucunu olumlu olarak etkilemektedir.

{773334}

Tedavide gecikme olursa diş ve çene yapısında ne gibi değişimler olabilir?

Gecikme özellikle çene kemiklerini ilgilendiren iskeletsel bozukluklar için çok önemlidir. Büyüme ve gelişim tamamlandıktan sonra iskeletsel seviyede bir düzelme elde edilmesi mümkün olmamakta ve “ortognatik cerrahi” ile daha iyi sonuç almak mümkün olabilmektedir.

Bu tedavi her yaşta yapılabilir mi? Uygulanamayacağı bir yaş grubu var mıdır?

Ortodontik tedavi; yani dişleri ilgilendiren bozuklukların tedavisi sürekli dişleri tamamlanmış her bireye uygulanabilir. İskeletsel bozuklukların tedavisi için büyüme ve gelişim henüz tamamlanmamış olmalıdır. Tamamladıysa ortognatik cerrahi çözüm olabilir.

İdeal başlama yaşı nedir?

İdeal başlama yaşı dişlerle ilgili bozukluklarda 12-13 yaş diyebiliriz, iskeletsel seviyedeki bozukluklarda “preortodontik tedavi” amacıyla daha erken başlanabilir. Bu her vaka için kesin başlama yaşı değildir. Vakadan vakaya önemli farklılıklar gösterebilmektedir.

Bu tedavide malzemenin önemi bilinmektedir. Pratikteki uygulamalarda bu konuda ne gibi sorunlar, yanlış uygulamalar bulunmaktadır?

Ortodontik tedavide kullanılan malzeme kaliteli olmalı, ağız içinde tükürükle reaksiyona girmemeli, metal salınımına ve alerjik reaksiyonlara sebep olmamalıdır. Dayanıklı, istenilen kuvvet miktarlarını dişe iletebilme ve gerektiğinde dişlerin köklerine de hareket verdirebilme özelliklerine sahip olmalıdır. Kullanılan tüm malzemelerin kalitesinin, menşeinin ve ağız içinde kullanımına uygunluğunun belgelenmesi önemlidir. Belli bir standartta olmayan ürünler diş minesine, diş köklerine, ağız içi yapılara zarar verebilirler ve tedavi sürecini ve sonucunu olumsuz etkileyebilmektedir.

{773550}

Ergenlik çağındaki çocuklar dişlerinde telin görünmesini istememektir. Bu durumda görünmeyen, gizli malzemeler ve yöntemler kullanıyorsunuz. Bunlardan söz eder misiniz?

Ergenlik dönemindeki çocuklar ve tedavi isteyen erişkinler için “metal braketlere” alternatif olarak “şeffaf teller” de mevcuttur. Bu teller dişin dışarıdan görünen yüzeyine uygulanır. Ancak konuşma mesafesinden ağızdaki tel fark edilir veya edilmeyebilir. Bir de dişin dil tarafındaki yüzeyine uygulanan (lingual) bir başka yöntem vardır. Bu dışarıdan görünmez. Ayrıca metal ya da şeffaf braketlere alternatif olarak kullanılan şeffaf plaklarla yapılan tedaviler vardır.

Bu yöntemler klasik teller kadar başarılı mıdır?

Tüm yöntemlerle ortodontik olarak düzgün dişli arklara ulaşılabilir. Ancak optimum tedavi sonucuna dişin dış yüzeyine uygulanan metal ya da şeffaf braket sistemleriyle ulaşabilmekteyiz. Lingual ya da şeffaf plaklarla yapılan tedavilerle ancak kabul edilebilir sonuca ulaşmak mümkündür.

Kullanılan teller ağız dokusuyla temas ediyor. Bu tellerin kaliteleri arasında fark var mı? Nelere dikkat etmek gerekir?

Birçok tip tel üretimi hemen hemen dünyanın her yerinde yapılmaktadır. Ancak ağız içinde sürekli tükürükle temasta olacak tellerin belirli bir kalitede olması hastanın genel ve ağız içi sağlığı için önemlidir. Tellerin alaşımları, üzerinde yeterince araştırma yapıldıktan sonra kullanıma sunulması, nerede üretildikleri çok önemlidir. Doktorun kullanılacak ürünlerin içerikleriyle ilgili olarak bilgilendirme yapması ve kullandığı ürünlerin arkasında durması hasta sağlığı açısından ve tedavinin sonucu açısından belirleyici olabilmektedir.

{773356}

Bir ortodonti tedavisinin belirlenmiş kesin bir süresi var mı? Yoksa hastaya göre değişiyor mu?

Süre vakanın şiddetine, vakanın yaşına, hastanın tedaviye gösterdiği ilgiye, hastanın işbirliğine, hekimin tedavi yöntem seçimine ve kullanılacak tedavi mekaniklerine göre değişiklik göstermektedir. Genel olarak basit vakalar 6-8 ayda tamamlanabilmekteyken, iskeletsel kökenli bozukluklar 1,5-2 yıl sürebilmektedir.

Hastalarınızın ne kadarı genç, ne kadarı ileri yaşta? Yaş gruplarına göre bir oran verebilir misiniz?

Hastalarımın yarısı ergen, yarısı da erişkindir diyebilirim. Bir de kontrolde olan ancak tedaviye henüz başlamadığım küçük yaş grubumun rutin kontrollerini yapmaktayım.

Teller hangi kritere göre çıkartılır?

Genel olarak oklüzyonun (dişlerin kapanışı) ideal hale gelmesi, çapraşıklıkların düzeltilmesi ve kök hareketlerinin tamamlanmasından sonra tel tedavisi sonlandırılmaktadır. Bazen istenilmeyen durumlar tedavinin sürecini etkilemektedir. Hastanın iyi bir işbirliği göstermemesi sonucu tedavinin ilerleyememesi tedavi süresinin uzamasına neden olur. Bu da hekimin telleri çıkartması için bir kriterdir. Ağız bakımının yeterince iyi yapılamaması ve ağız sağlığının tehlikeye girmesi ve yeni çürüklerin oluşması durumunda hasta ve ebeveyninin de rızası alınarak teller çıkartılabilir.

Tellerin çıkartılması, tedavinin sona erdirilmesinden sonra dişler eski halini alabilir mi? Bu durumu önlemek için ne gibi önlemler alıyorsunuz?

Dişler canlı dokulardır ve belli bir hafızaları vardır ve eski konumlarına geri dönme eğilimi gösterirler. Ortodontik tedavi sonunda özellikle alt ve kesici dişlerin hareketini engellemek için dişler dil tarafındaki yüzeylerinden tel desteğiyle sabitlenmektedir. Bu ortodontik tedavinin bir sürecidir. Sabit tel istenmediği taktirde hasta işbirliği iyi ise hareketli retansiyon plağı da kullanılabilir. İskeletsel seviyedeki tedavilerde hasta belirli aralıklarla kontrole çağrılarak okluzyon kontrolü (dişlerin tam olarak kapanıp kapanmadığı) yapılır.

Teller takıldıktan sonra diş bakımı, temizliği nasıl yapılıyor?

“Ağız bakımı” çok çok önemli bir konudur. Her doktorun buna dikkat etmesi gereklidir. Aslında tedaviye başlamadan maksimum ağız bakımını sağlamayı başaran hastalarda tedaviye başlama konusunda ısrarcı olunmalıdır. Genel olarak teller diş çürüğüne sebep olmazlar, ancak hastanın dişlerini yeterince iyi ve etkin bir şekilde fırçalayamaması sonucunda tellerin kenarında biriken bakteri plakları diş minesini bozar ve dişlerin çürümesine sebep olabilir. Aynı zamanda dişlerin yetersiz fırçalanması dişeti iltihabına (gingivitis) sebep olur. Dişler her yemek sonrası tellere uygun özel fırçalar yardımıyla minimum 3 dakika olacak şekilde fırçalanmalı, öğün aralarında mümkünse bir şeyler yenmemeli, yenecekse dişler tekrar fırçalanarak diş telleri üzerinde herhangi bir artık kalmamasına özen gösterilmelidir. Elektrikli diş fırçası ve ağız duşu kullanılması da maksimum ağız hijyeninin sağlanmasında yardımcı olabilmektedir.

{773716}

Ağız duşunun önemini anlatır mısınız?

Etkin bir ağız bakımı öncelikle doğru fırça, doğru fırçalama, yeterli fırçalama süresiyle olabilmektedir. Yapılan araştırmalar göstermektedir ki; diş fırçalaması sonrası diş ipi kullanıldığı taktirde maksimum ağız hijyenine ulaşılabilmektedir. Diş ipine alternatif olarak ağız duşunun kullanılması dişlerin ve dişetlerinin sağlını koruyabilme açısından çok önemlidir ve tavsiye edilir.

Ortodonti tedavisi sırasında bazen sadece teller kullanıyor, bazen de dişler çekiliyor. Bu neye göre değişiklik gösteriyor?

Diş çekimi çok sınırlı vakada yapılmaktadır. Ancak çekime karar verirken çok hassas davranılmalıdır. Çapraşıklık miktarının çok fazla olduğu (7.5 mm.’den fazla) hastanın profilinin olumsuz yönde etkilenmeyeceği vakalarda alt ve üst çeneden simetrik olarak, sağ ve sol yarım çenelerden birer premolar diş çekimi yapılabilmektedir.

En başarılı olunan hasta grubu hangileri?

Gerçekten tedaviyi isteyen, doktorunun yönergelerine iyi uyum sağlayan yani iyi bir işbirliği gösteren, ağız bakımını maksimumda tutmayı başaran genç ya da erişkin hastalar ideal hastalardır.

Çarpık dişlerin oluşmaması ve ortodonti tedaviye gereksinim duyulmaması için ailelerin yapabileceği şeyler var mı?

Ailelerin çocuklarının dişlerini birer mücevher gibi görmeliler, süt dişlenme dönemiyle birlikte fırçalamaya çok dikkat etmeliler, çürük oluşumundan kaçınmalılardır. Kendileri de diş bakımlarını dikkatlice yaparak çocuklarına örnek olmalılar, dişhekimine gitmenin normal olduğunu onlara hissettirmelilerdir.

{773264}

Çocukluk çağında ilk koruyucu diş muayenesi ne zaman yapılmalı ve bu nasıl sürdürülmeli?

Ailelerin, 4-5 yaştan itibaren çocuklarını bir diş hekimine 6 ayda bir olacak sıklıkta kontrole götürmeleri en iyisidir. Çürük oluşmuşsa, “bu süt dişi nasılsa düşecek yerine yenisi gelecek” diye yanlışlığa düşmeden tedavisinin yaptırılması, yerine sürecek olan kalıcı dişin yerinin korunması açısından önemlidir.

Bu alandaki son gelişmeler neler?

Özellikle “sabit tel” istemeyen erişkinler için alternatif olarak gelişen, takılıp çıkarılabilen “şeffaf plaklar” yaygın olarak kullanılmaya başlanmıştır. Sonucu hastanın kullanımıyla direkt ilişkilidir. Hastalar görünümünden ve kullanımından genel olarak memnundur. “Dijital diş hekimliğinin” gelişmesiyle birlikte ortodontide de ağız içi görüntüler dijital olarak alınmakta ve ölçüler digital olarak laboratuara gönderilmekte ve şeffaf plaklar analizler ve tedavi planları yapıldıktan sonra üç boyutlu yazıcıyla üretilmektedir. Günümüzde “dijital diş hekimliği” tanı ve tedavide etkin olarak kullanılmaya başlanmıştır ve çok daha kabul edilebilir, optimum sonuçlar alınmaktadır.