Yüksek Ateş Hakkında Her Şey

Amerikan Hastanesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları bölümünden Dr. Hülya Çelik Seyyarsabit yüksek ateş hakkında bilinmesi gereken her şeyi ve yüksek ateş durumunda yapılması gerekenleri paylaştı.

Yüksek Ateş Nedir?

Kendi başına bir hastalık değil hastalık semptomlarından biri olan ateş, vücudun savunma mekanizmaları arasındadır.

Ateş, merkezi sinir sistemin aracılık ettiği belirli bir biyolojik yanıtın parçası olarak ortaya çıkan anormal vücut ısısı yükselmesidir. Vücudun fizyolojik yanıtı olan ateş değerleri ölçüldüğü yere göre (alın, ağızdan, kulak içi gibi) değişiklik göstermektedir.

Vücudun normal sıcaklık ölçümü oral 37.8, rektal (kolondan) 38, timpanik (kulaktan) 37,5 ve koltuk altından ise 37°C’dir ve bunların 1°C üzerinde olması ateş olarak tanımlanmaktadır.

Hiperpireksi, Hipotermi ve Hipertermi Nedir?

Vücut ısısının 40.5°C üzerinde olması hiperpireksi olarak tanımlanmaktadır. Vücut ısısı 41°C’nin üstüne çıktığında olumsuz fizyolojik etkiler ortaya çıkar. Hipertermi denen durum sıcak çarpması, aşırı sıcakta egzersiz, bazı ilaçlar, süksinilkolin, halotan gibi bazı anestezik maddelere bağlı malign hipertermi, hipertiroidi, ağır egzersiz gibi durumlar neden olabilir.

Hipotermi vücut ısısının 36°C altına düşmesidir. Çocuk hastalarda anesteziyle ameliyat öncesi ve sonrası 24 saat ortaya çıkması sık karşılaşılan durumdur.

Çocuklarda Yüksek Ateş

Çocukluk döneminde sık karşılaşılan bir semptomdur. Çocukluk döneminde bağışıklık sistemin henüz yeterli gelişmemiş olması nedeniyle çocuklarda enfeksiyon hastalıklarında ateşe sık rastlanmaktadır. Ateş çok karşılaşılan durum olmasına rağmen ebeveynler için endişe kaynağıdır. Bu durum ateş fobisi olarak literatürde yer almaktadır. Ebeveynlere ateş esnasında ilk uygulamaların gerekliliğini anlatmak ve doğru bir yaklaşım ile ateşin neden olabileceği sorunları önlemek için sağlık eğitimi vermek büyük önem taşıyor.

Bebek ve çocukların normal şartlar altındaki vücut ısısı yetişkinlere göre daha yüksektir. Normal vücut ısısı gün içinde sirkadiyen ritm veya diürnal varyasyon gösterir. Sabah saatlerinde en düşük değerinde iken akşam üstü ve akşam saatlerinde 0.5-1 °C daha yüksektir. Yetişkinler de ortalama oral sıcaklık ölçümleri 36.8°C saptanmış olup; 06.00 da 37.2 °C ve 16.00 da 37.7 °C arasında genel olarak değişmektedir.

3 aydan küçük bebeklerin enfeksiyonla savaşma yeteneği kısıtlı olduğundan, ciddi enfeksiyonlar görülebilir. Bu aylarda bebekleri ateşlenmesi halinde doktora danışmak gerekir. Özellikle emme/beslenme sorunu da varsa durum acil demektir.

3 aydan büyük bebeklerde vücut ısısı 39°C’nin üstünde olduğunda tıbbi değerlendirme gerekir. Ek sorunlar (döküntü, kusma, inleme vb.) varsa, bir şey yemek ve içmek istemiyorsa, huzursuz veya halsiz görünüyorsa, tıbbi danışma gereklidir.

Ateş Neden Yükselir?

Ateş savunma mekanizması olarak enfeksiyonu sınırlandırıp vücudu korusa da artan sıcaklık ve altta yatan ek hastalıklar nedeniyle vücut için olumsuz durumlara yol açabilmektedir.

Normal ortalama vücut sıcaklığı 37◦C’dir. Vücut sıcaklığı çeşitli fizyolojik (terleme, vazokonstriksiyon) veya davranışsal (üşüme hissi ile giyinme isteği, daha sıcak yada daha soğuk bir ortama geçme) yanıtları ile belirli düzeyde kalır.

Ateşte altta yatan nedene bağlı riskler (menenjit, idrar yolu iltihabı, zatüre gibi) söz konusudur. Nedeni bulduktan sonra ateşi düşürülmesinin asıl amacı çocuğu rahatlatmaktır. Ateş düşürücünün kullanımına hastanın klinik durumu değerlendirilerek karar verilmelidir. Klinik durumu iyi olan ateşli bir çocuk için rutin olarak ateşin düşürülmesi önerilmez.

Vücuttaki ısı transferinden dört mekanizma sorumludur; radyasyon, iletim (kondüksiyon), konveksiyon ve buharlaşma. Normal koşullar altında ısı kaybı mekanizmaların en başında radyasyon gelir. İletim tipi kayıpları bireyin vücut yüzeyinin daha soğuk nesne ile teması olduğu durumlarda meydana gelir. Konvektif kayıplar, ısının deriden çevredeki havaya geçmesidir. Vücut yüzeyindeki hareket eden hava miktarı ile orantılıdır. Rüzgarlı havada ise en fazladır. İletim ve konvektif ısı kayıpları yetişkinlere kıyasla daha büyük vücut yüzey alanına sahip oldukları için bebeklerde ve çocuklarda çok önemlidir. Buharlaşma kayıpları, su moleküllerinin buhara dönüşmesi ile oluşup terleme ve solunumla ilişkilidir.

Hangi Ateş Ölçer Kullanılmalı?

Vücut ısısı ölçüm yapılan yere, zamana, hastanın yaşına ve dış etmenlere bağlı olarak değişiklik göstermektedir. Evde ve okulda civalı termometrelerin yerini dijital termometreler almıştır. Hastane ve polikliniklerde ise 1 yaş üstünde kızılötesi (infrared) ölçüm yapan termometre kullanımı yaygındır. Yenidoğan döneminde dijital koltuk altı termometre kullanımı daha uygundur.

Elektronik dereceler saniyeler içinde güvenilir ölçümler yapabilmektedir. Ancak, ucunun bebeğinizin kulak kanalına iyi oturduğundan emin olmanız gerekir. Mutlaka rahat kullanabileceğiniz bir dereceniz olmalıdır ve bu derece ile öncesinde çocuğunuz ateşli değilken birkaç sefer ölçüm yapmalısınız.

Yüksek Ateşte Ne Yapılmalı?

Ateş düşürülmesinde altta yatan karaciğer hastalığı gibi durum yoksa asetaminofen (parasetamol) çocuklarda uzun yıllardır kullanılması güvenilir olması nedeniyle ilk seçenektir. Asetaminofen dozu 10-15mg/kg 6 saatte bir verilebilir. Etkisi ilk yarım saatte ortaya çıkar yaklaşık üçüncü saatte maksimum kan düzeyine ulaşır ve 4-6 saatte son bulur.

İbuprofen, 6 aydan küçük çocuklar renal fonksiyonları gelişmediği için böbreklere toksisite nedeniyle önerilmemektedir. Dozu 10mg/kg/doz Maksimum 40mg/kg/gün. Günlük toplam doz 2400mg’dır.Bir saatten önce etkisi başlar ve üçüncü saatte kanda pik düzeye ulaşır ve 6-8 saate etkisi geçer. İbuprofenin gastrointestinal kanama, gastrit, akut böbrek hasarı riski olduğu için uygun dozda ve sıklıkta uygulanmalıdır.

Soğuk su ile duş, alkol veya sirke uygulanması ateşi düşürmede etkili değildir. Ateş düşürücülere üstünlüğü yoktur. Ilık su ile yıkanan ya da ılık bez ile uygulama yapılan çocuklarda, ateş düşürücü verilmemişse vücut ısısı hafifçe düşer ve sonra tekrar yükselir.