İç Dengemizin Orkestra Şefi: Vagus Siniri Nedir?
Yazı Boyutu:
Yaşam kalitesini artıran ve vücudumuzun dengesini koruyan vagus siniri nedir, etkileri nelerdir? Amerikan Hastanesi Nöroloji bölümünde görev yapan Dr. Onat Demirci, vagus sinirini OGGUSTO için anlattı.
Dr. Onat Demirci
Otonom sinir sistemi, bir başka deyişle farkında olmadığımız sinir sistemi, vücudumuzun iç organ işlevlerinin çoğunu denetleyen sinir sistemi bölümüdür. Kan basıncı, sindirim sistemi hareketleri, mesane boşalması, terleme, vücut sıcaklığı ve diğer birçok etkinliği denetler. Otonom sinir sistemi omurilik, beyin sapı ve beynimizin en merkezi kısımlarından biri olan hipotalamusta bulunmaktadır. Ayrıca beyin kabuğu, duygu ve hafızalarımızdan sorumlu olan limbik sistem de otonom sinir sistemi üzerinde kontrole sahiptir. İç organlarımızdan algılanan sinyaller bu otonom sisteme iletildikten sonra oluşan refleks yanıtlar biz farkında olmadan yine iç organ fonksiyonlarını düzenlemek üzere vücuda iletilir.
Sempatik ve parasempatik sinir sistemi nasıl işler?
Bu refleks kontrolü vücuttaki organlara sempatik ve parasempatik sinir sistemi olarak isimlendirilen iki ana sistem sayesinde iletilir. Evrimsel olarak sempatik otonom sinir sistemi “kaç ya da savaş” yanıtı ile ilişkili fonksiyonları yürütürken parasempatik otonom sistem ise “rahatla ve geliş” görevleri ile ilişkili fonksiyonları yürütür. Tüm parasempatik sistemin yüzde 75’i ise vagus siniri tarafından oluşturulur. Parasempatik uyarımın etkileri kısaca göz bebeğinin küçülmesi, kalp kasının kasılma hacminde ve hızında azalma, salgı bezlerinde bol salgı, kalbi besleyen koroner damarlarda genişleme, akciğer bronşlarında daralma, bağırsak hareketlerinde artma, mesane boşaltıcı kasında kasılma ve mesane boynunda gevşemedir.
“Evrimsel olarak sempatik otonom sinir sistemi “kaç ya da savaş” yanıtı ile ilişkili fonksiyonları yürütürken parasempatik otonom sistem ise “rahatla ve geliş” görevleri ile ilişkili fonksiyonları yürütür.”
Vagus sinirinin rolleri neler?
Ayrıca vagusun beslenme davranışı ve metabolik dengenin düzenlenmesinde de rolü vardır. Bunlara ek olarak yangısal süreçlerin (anti inflamatuar) düzenlenmesinde de görev almaktadır. Beyne giden vagus sinyallerinin uyarılması yangı önleyici bir etkiye sahiptir. Bu da stres yanıtını ve yangısal hücre ürünlerinin (sitokinlerin) üretilmesini azaltır. Sonuç olarak vagus siniri vücudumuza ortamda bir tehlike olmadığını ve sakinleşmemizi söyler. Daha güçlü bir vagus yanıtı olan kişilerin stres, yaralanma, hastalık durumlarından hızlı ve tam iyileşme olasılığı daha yüksektir.
Kalp krizlerinin yaklaşık dörtte üçü otonom sinir sistemi tarafından tetiklenir. Bu artmış sempatik otonom sinir sistem aktivitesi ve neredeyse tamamen geri çekilmiş vagus sinir aktivitesinin bir birleşimi sonucunda oluşur. Erkeklerde kalp krizi için önemli bir risk faktörüdür. Kadınlarda ise vagus sinirinin aktivitesi belirgin olarak daha yüksektir. Bu fark belirgin bir şekilde kalp damar hastalıklarının neden erkeklerde daha fazla görüldüğü konusunda bize bir fikir vermektedir. Ayrıca yüksek tansiyon, sigara kullanımı, şeker hastalığı, fiziksel ve duygusal stres de vagal sinir aktivitesini azaltır. Yine aynı düşünce zincirini takip ettiğimizde normal parasempatik aktiviteye sahip olan insanlarda sempatik aktivite artışının kalp krizine yol açmadığı savunulmaktadır.
{773247}
Vagus sinirinin aktivitesi nasıl arttırılır?
Günümüzde vagus sinirinin aktivitesini artırmak veya gerekli durumlarda azaltmak için birçok tıbbi yöntem uygulanmaktadır. Bunlardan öne çıkanlar arasında ilaçlar, cerrahi girişimler, vagus sinirini doğrudan veya dolaylı yollardan uyarabilecek pil mekanizmaları bulunuyor. Vagal sinir uyarıcıları ile düzene sokulan vagal aktivitenin, yüksek tansiyona bağlı damar iç yüzey bozulmasına (endotel disfonksiyonunu) ve aort damar sertleşmesini önlediği bulunmuştur. Vagusun bu şekilde uyarılması kronik damar sertliği sürecini yavaşlatan bir anti inflamatuar yanıtı başlatır. Düşük düzeyli vagal sinir stimülasyonunun kalbin pompa fonksiyonunu iyileştirebildiği de hayvan deneylerinde gösterilebilmiştir. Yine depresyon tedavisinde girişimsel olmayan vagus sinirinin bir dalı olan kulak arkası sinirinin uyarımı umut vadeden sonuçlar vermektedir.
Vagusun tüm bu etkileri göz önüne alındığında yaşam kalitesini artıran ve vücudumuzun dengesini koruyan bir orkestra şefi olduğu aşikardır.
