Sanatın Harmanlanmış Hali: Sokak Sanatı ve Modern Sanat

Dünyanın en görkemli müzesi neresidir diye sorsak ne dersiniz ? Akla ilk Paris mi gelir yoksa Floransa mı? Günümüzde sanata ev sahipliği yapan en büyük müze şehrin ta kendisidir. İşte şehre karışırken yolumuza renk katan grafitti ve duvar sanatı hakkında merak edilenler!

Covid-19’un modern insana verdiği ve hissettirdiği duygu ve mesajlardan biri ‘sanat dünyasından uzak kalınmamalıdır.’ Çünkü toplumların bu bilinmeyen virüs korkuları ancak sanatsal faaliyetlerle hafifleyebilmiştir. Pandemi ve sonrasında sergilerin hem galerilerde hem de müzelerde yeniden açılması, konser ve tiyatroların online ortamlardan fiziksel mekânlara taşınması, sanat fuarlarının ve bienallerin başlaması toplumları çok sevindirdi.

Dünya ve insanlar giderek o kadar değişiyor ki neredeyse sanatın içine dahil olmadığı bir alan yok denecek kadar azalıyor. Aynı zamanda gündelik olarak kullandığımız her nesnede de sanatsal bir yön aranmakta.

Sanatla bu kadar harmanlandığımız bir ortamda sanatın müze, galeri ya da sanat kurumlarının dışına çıkarak kamuyla buluşması, buluşmanın ötesinde onlara bir mesaj vermesi de beklenmektedir.

Herkese kolaylıkla ulaşan ve son dönemlerde hemen hemen bizim ülkemiz de dahil olmak üzere oldukça popüler olan grafitti ve duvar sanatı insanoğlunun sanatla harmanlanmasına verilebilecek iyi örneklerden birisidir.

Grafitti nedir ve ilk grafitti örnekleri nerede görüldü?

Grafitti kısaca duvara yazılan yazı anlamına gelir. Grafitinin tarihi Vikinglere, Eski Roma’ya ve Eski Mısır’a kadar uzanır. Bu kelime Antik Pompei kentinde 1851 yılında ortaya çıkan duvar yazılarına verilen İtalyanca çizmek ve karalamak anlamına gelen ‘Graffito’ kelimesinin çoğulu olan grafitti sözcüğünden gelmektedir.

Eski toplumlarda görülen bu resim, karikatür, karalama ve hiciv niteliğini taşıyan yazılar, mesaj niteliğindedir.

Daha sonra ise grafitti 1960’lı yıllarda Amerika’nın Philadelphia ve Pennsylvania eyaletlerinde politik gruplar ve sokak çeteleri tarafından kullanıldı. ‘Cool Bread’ ve ‘Cool Earl’ adında iki genç isimlerini duyurmak için bombalama isimli yöntemi şehrin duvarlarına uygulayan ilk kişilerdi. Sprey boyalarla yapılan ilk uygulama ise New York metro trenlerinin üstüne haberci olarak çalışan Yunanlı bir gencin ‘Taki 183’ yazısıdır. Taki bu gencin kullandığı takma ismi, 183 de yaşadığı caddenin adıdır.

Avrupa’da grafitti ise ilk olarak Almanya’da başladı. İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra Doğu Bloğu’nu belirlemek için yapılan Berlin Duvarı’nı halk protesto etmek amacıyla üzerine yazılar yazmaya başladı. Bu yazıların sanatsal bir değeri yoktu ancak daha sonra grafitti derneğinin kurulmasıyla grafitti örnekleri arttı ve daha sanatsal bir boyuta ulaştı. Grafitti’nin giderek politik mesajlar içermesi yüzünden ülke politikalarına göre yasaklamalar başladı. Hollanda ve İsveç’te grafitti yapanlara daha anlayışlı davranılırken İngiltere’de grafitti yapmak yasak.

{774118}

Sokak Sanatı

Sokak sanatı, grafitti hareketinden doğmuş ve iki sanat türü de birbirinden beslenerek büyümüştür. Sokak sanatı, grafitti’ye göre daha yoruma açık ve kullanılan malzeme açısından da çok çeşitli ve yakın tarihte ortaya çıkmış olan bir harekettir. Grafitti’de kullanılan teknikler ve estetik sokak sanatında görülmez ve bu yüzden de ayrı tutulur. Sprey boya ve marker’ların dışında tebeşir, boya, boya tabancası, kolaj, sticker ve hamur afiş gibi malzemeleri vardır.

Dünya tarihindeki ilk büyük sokak sanatı hareketi ve sokak sanatçısı Paris’te eserler veren Blek Le Rat’tır. Şablonlar, posterler, çıkartmalar ve heykeller gibi çok çeşitli malzemeleri kullanarak günümüz sanatına da damgasının vurmuştur. Exit Through the Gift Shop adlı belgeselde ünlü sokak sanatçısı İngiliz Banksy ve bir çok grafitti ve sokak sanatçısı anlatılır ve 21.yüzyılda artık bu sanat dalının da önemini çok güzel vurgular.

Sokak sanatı kamusal alanda toplumla harmanlanırken bir yandan da Pop Art başta olmak üzere, Dışavurumculuk, Gerilla gibi geçmişten günümüze birçok sanat akımından esinlenilerek yapılan eserlere de ilham kaynağı olmuştur.

Sokak sanatını grafittiden ayıran diğer bir önemli özellik ise eylem yönlerinin ağır basmasıdır. Genellikle sokak sanatçıları illegal, şablon ve poster yöntemlerle daha hızlı ve pratik bir sanatsal üretim yaparlar.

{773937}

Duvar Resmi

Grafitti, sokak sanatı ve son günlerde birçok şehirin duvarlarını süsleyen resimler vardır. Bunlar bazen sipariş üzerine bazen kapalı mekânlara bazen de yine kamusal mekânda yer alan duvarlara yapılan büyük ebatlardaki resimlerdir.

Duvar resmi, eski çağlardan beri fresk (fresco) tekniğiyle uygulanmış ve bunun en iyi örneği de Roma’da Vatikan Müzesi’nde yer alan Michelangelo’nun Kıyamet Günü adlı eseridir.

Duvar resminin modern sanattaki ilk çıkışı ise Diego Rivera, Jose Clemente Orozco ve David Alfaro Siqueiros üçlüsünün öncülük ettiği Meksika duvar resim sanatıdır. 1886 yılında Meksika’da doğan Diego Rivera hepimizin bildiği ünlü Meksikalı resim sanatçısı Frida Kahlo’nun da eşi olmuştur. Siyasi düşüncelerini duvar sanatına yansıtmayı seven Rivera, 1921 yılında hükümetten aldığı siparişle ülkesinin kamusal binalarını çalışmalarıyla donatmıştır. Yaşadığı dönemde eserleri büyük ses getirmiş aynı zamanda da siyasal ve sanatsal tartışmalara da yol açmıştır. Örneğin, Rockefeller ailesi tarafından sipariş edilen Rivera’nın Kavşaktaki Adam (‘Man at the Crossroads’) adlı çalışması, resim daha tamamlanamadan içinde barındırdığı Sovyetler Birliği ve Marksizm ile ilgili figürlerden ötürü 1934 yılında Nelson Rockefeller’ın emriyle yıkılmıştır.

Türkiye’de Sokak Sanatı ve Grafitti Nasıl?

Dünyadaki duruma göre Türkiye sokak sanatı ve grafittiyi biraz daha geriden takip etmiştir. Grafitti ilk kez 1980’lerin ortalarında yapılmaya başlanmış ve 1990’ların Hip Hop kültürüyle birlikte yaygınlaşmaya başlamıştır. Genel görüşe göre Türkiye’de grafittinin böyle kısa bir tarihinin olması ve gelişememesinin nedeni olarak Hip Hop kültürüyle bir arada olmasındandır. Hip Hop kültürü ABD ve Avrupa’da alt sınıftan gençlerin kendilerini ifade etme araçları olurken Türkiye’deki karşılığı arabesk olmuş ve banliyölerde uzun yıllar ağır basan kültür olmuştur. Hip Hop ancak Almanya’da yaşayan gurbetçiler aracılığıyla Türkiye’deki alt sınıflara ulaşmayı başarmıştır. Gerek Hip Hop gerekse grafitti geleneksel önyargıdan ötürü pek de kabul görmemiştir. Bu yüzden de mevcut grafitti ve sokak sanatı üç büyük şehir olan İstanbul, Ankara ve İzmir’de yoğunlaşmıştır. İlk zamanlarda graffiticiler, İstanbul’da Sirkeci ve Halkalı gibi tren garlarında işlerini sergilediler. Bugünlerde ise Beyoğlu, Cihangir, Karaköy ve Kadıköy sokaklarında graffiti, stencil ve mural örnekleriyle karşılaşmaktayız.

Türkiye’de ilk graffiti uygulayıcısı ‘Turbo’, günümüzde aktif devam eden, ‘Nuka’, ’Wicx’, ’EskReyn’, ‘Max’ ve stencil, sticker ve afiş çalışmalarıyla ‘Ayna’ ve ‘Acil Sanat’tır.

Son zamanlarda ise stencil-grafitti ve duvar resimlerine özellikle Karaköy ve Kadıköy semtlerinde yoğun olarak rastlanır.

Hem sokaklarda hem kapalı mekânlarda hem de insanın yaşadığı her alanda sanatla harmanlanmanın çok keyifli olduğunu düşünüyorum. Sanatsız kalmamak dileğiyle…

OGGUSTO Sanat Editörü Feride Çelik’in diğer yazılarını okumak için tıklayın.

Dünyadan en yeni haberleri ilk bilen olmak için OGGUSTO’nun haftalık e-bültenine kaydolun.