Çocuklarda Ağız ve Diş Bakımı

Çocuklarda ağız ve diş bakımı ile ilgili tüm detayları DentGroup Yönetim Kurulu Üyesi ve Pedodonti Uzmanı Msc. Dt. Neşve Kayabaşoğlu ile konuştuk.

Biraz kendinizden bahsedebilir misiniz?

Yeditepe Üniversitesi Diş Hekimliği bölümünden mezun olduktan sonra yine kendi fakültemde “çocuk diş hekimliği” anabilim dalında Master programını tamamladım. Bir yandan eğitimimi sürdürürken bir yandan da İstanbul’un önde gelen hastanelerinde çalışmaya başlamıştım. Yaklaşık altı yıllık mesleki deneyimin ardından kendi diş kliniğimi açtım. Böylece 2012 yılında Bağdat Caddesi’nde sadece çocuklara yönelik bir klinik olan “DentGroup Kids” açılmış oldu. Bir yandan bu çocuk kliniğinde hekimlik yaparken, bir yandan da artık sadece İstanbul’da değil, Türkiye’nin onlarca şehrinde var olan DentGroup Diş Klinikleri’nin yöneticiliğini de yapıyorum. Mesleki hayatımın yanı sıra bir de anneyim. Beren isminde bir kızım, Ali adında da bir oğlum var.

Ebeveynler çocuklarını ne zaman diş doktoruna götürmeye başlamalı?

Biz çocuk diş hekimleri; çocukların ilk dişleri ağızda belirdikten sonra en geç altı ay içinde onları görmek isteriz. Bu da genellikle çocuğun bir yaş dönemine denk gelir. Kulağa çok erken geldiğinin farkındayım hatta aileler “zaten daha iki dişi çıktı neyi kontrol edilecek ki?” diye düşünebilirler. Bu konuda haklılar. Bu muayenede bizim amacımız, çıkan ilk dişleri kontrol etmekten çok ebeveyn eğitimidir. İlk dişleri çıkan bebeğin dişleri nasıl fırçalanmalı?, Macun kullanılmalı mı?, Kullanılacaksa bu hangi macun olmalı?, Anne sütü ne zaman kesilmeli?, Beslenme nasıl olmalı?, Düşmeye bağlı dental travmalarda neler yapılmalı? gibi sayısız konuyu ebeveynlerle konuşur ve aslında onları gelecek süreçlere hazırlarız.

İlk muayene öncesi ebeveynler neler yapılmalı?

Eğer aileler çocuklarını ilk muayeneye 1 – 1,5 yaş civarında getiriyorsa zaten bir hazırlama sürecine girmelerine hiç gerek yoktur. Eğer ilk muayeneler çocukla sözlü iletişim kurulabildiği 2 yaş ve sonrasındaysa çocuğa sadece kısıtlı bilgilendirme yapılmasını istiyoruz. Örneğin; “Beren’ciğim, bak bu……abla/abi, (Burada hekimin bir fotosu varsa videosu gösterilebilir) yarın …… abla/abi ye gideceğiz. Bakalım dişlerimizi güzel fırçalayabiliyor muyuz? Hem belki bize yeni fırça veya macunlar önerir. Dişlerimizi sayar” denebilir. Gerisini zaten çocuk diş hekiminiz rahatlıkla halledecektir. Belki bu aşamada örnek de verebilirsiniz. “Arkadaşın Ali de gitmiş çok eğlenmişler gibi”… Bu konu üzerinde çok konuşmak çocukta tam tersine bir şeyler iyi gitmiyor fikrini doğurabilir. O yüzden siz bu olayı kafanızda ne kadar normalleştirirseniz bu muayene o kadar kolay olacaktır. Bu ilk seans için tüm çocuk diş hekimlerinin önceliği çocuğunuzla iletişim kurmaya çalışmak olacaktır. Zorunlu olmadıkça hiçbir tedaviye başlamayacaklardır.

Peki çocuklarda diş muayenesi hangi aralıklarla olmalı?

Çocuklarda hem büyüme gelişim devam ettiği hem de çürükler biraz daha hızlı ilerleyebildiği için çocukların tüm kalıcı dişleri ağızda görülene kadar (12-13 yaş civarı) biz çocuk diş hekimleri, çocukları dört ayda bir görmek isteriz.

Ebeveynler çocukları için diş doktoru seçerken hangi kriterlere öncelik vermeli?

Özellikle çocuklarının ilk muayeneleri için çocuk diş hekimi seçmelerini özellikle tavsiye ediyoruz. Mümkünse sadece çocukların tedavi edildiği klinikleri de seçebilirler. Eğer oturdukları bölgede çocuk diş klinikleri veya çocuk diş hekimleri bulunmuyorsa o zaman mutlaka çocukla iletişim kurmaktan keyif alan bir hekim tercih etmeli ve bu konuda iyi bir araştırma yapılmalıdır.

{97038}

Çocukların diş tedavisi korkularını yenmek için yetişkinler ne yapmalı?

Bu noktada yapılmaması gerekenlerin altını çizmek daha etkili olacaktır sanırım.

Korkutmayın: “Dişini şimdi göstermezsen daha kötü olur. Dişini çekmek zorunda kalırlar ya da kanal tedavisi yaparlar” demekten kaçının. Tüm bu tedaviler çocuklara yaptığımız ve aslında son derece ağrısız bir şekilde uygulayabildiğimiz tedavilerdir. Ama bu tedavilerle korkutulan çocuklarda tedavi yapmak neredeyse imkansız hale gelebilir.

Geçmiş kötü deneyimlerinizden bahsetmeyin: “Bak sen çok şanslısın ne kadar tatlı doktorun var benim doktorum hiç böyle değildi. Benim dişimi çekmişti” ya da “Ben diş doktoruna gitmemiştim sonra yüzüm şişmişti, çok ağlamıştım” gibi sözler söylemeyin. Çocuk, bunlar gibi söylemlerden sonra “Ben çok şanslıyım o zaman tedaviye başlayayım” demek yerine onu zorlu süreçlerin beklediğini düşünecek ve tedaviyi reddedecektir.

Vaatlerde bulunmayın: “Beş dakika sürecek. Dişine dokunmayacaklar bile. Korkma hiç acımayacak” gibi süreci bilmediğimiz durumlar için vaat vermeyin. Bırakın hekiminiz çocukla iletişime geçsin, sınırları beraber belirlesinler. Süreci çocuk, diş hekiminin ağzından dinlesin. Aralarında bir güven bağı oluşması için ikili iletişimleri çok önemli. Hatta evdeki sorularında bile “Doğrusu bu konuda bir fikrim yok. İstersen bunu doktoruna sorabiliriz bakalım nasılmış?” diyerek iletişim için teşvik edebilirsiniz.

Tedavi sonrası için hediye sözleri vermeyin: Genellikle aileler ne zaman vaatte bulunur? Zor bir süreç sonrasında… “Şunu yaparsan sana bunu alacağım. Şu sınavı geçersen, buna katlanabilirsen, bunu başarırsan”… Oysaki tedavi yaptırabilmek bir başarı veya başarısızlık değildir. Bu bir süreçtir. Bu tür hediye sözleri tedavi için motive edici olmaktan çok çocuk için yaptırmadığı durumlarda kendini başarısız hissetmesine, özgüveninin kırılmasına, tedaviyi uzun süreli reddetmesine sebep olacaktır.

Çocuklar için evde diş bakımı nasıl olmalı?

Bizler çocukların dişlerinin çıkmasıyla beraber evde diş bakımlarının başlamasını isteriz. Bakım için bizlerin beklentisi günde 2 kez diş fırçalanmasıdır. İlk fırçalama sabah kahvaltıdan sonra, ikinci fırçalama ise gece yatmadan önce yapılmalı ve sonrasında herhangi besin ve su harici sıvı tüketilmemelidir.

Süt dişleri tamamlandıktan sonra bazı çocuklarda diş ipi kullanımına ihtiyaç duyarız. (Bu noktada zaten çocuk diş hekiminiz sizi uyaracaktır.)

Unutulmaması gereken en önemli nokta ise çocuğun motor becerileri oturana kadar (Kendi banyosunu tek başına yapana veya ayakkabılarını bağlayana kadar) fırçalama ebeveyn sorumluluğunda olmalıdır. Ebeveynler dişleri fırçalamalı sonrasında fırçayı çocuğa verip devam etmesi istenmelidir.

Hekiminizin yönlendirmesi doğrultusunda yaşına göre fırça ve macun kullanımı yapılmalıdır.

Ebeveynler çocukları için en uygun diş fırçası ve macununu nasıl seçmeli?

Her yaş grubunda fırça ve macun gereksinimleri farklılık göstermektedir. Ana hatlarıyla belirtmek gerekirse;

0 – 1 yaş: İlk diş çıkana kadar parmak fırçaları ile diş etlerine masaj yaparak ağız hijyeni sağlanır. Bu dönemde macun kullanılmaz.

1 – 3 yaş: Bu dönemde parmak fırçaları yetersiz kalmaktadır ve normal kıllı fırçaya geçiş yapılmalıdır. Macun kullanılması şart değildir. Macun kullanmayı tercih eden çocuklarda fluorid içermeyen bebek macunları kullanılır. Macun pirinç tanesi kadar fırçaya sürülmelidir.

3 – 6 yaş: İsteyen çocuklarda bu yaş aralığında şarjlı fırça kullanımına geçilebilir. Tükürme becerisine ulaşan çocuklar fluorid oranı erişkin macunlarına oranla daha az olan fluoridli çocuk macunlarını kullanabilirler.

7 yaş ve sonrası: Bu yaş itibari ile beyazlatıcı diş macunları hariç erişkin diş macunları kullanabilirler.

Ebeveynler çocuklarına diş temizliği eğitimini ve alışkanlığını nasıl vermeli?

Çocuklar taklit etmeyi severler. Kız ya da erkek çocuk olsun, annesinin makyaj yapmasını ya da babasının tıraş olmasını taklit eder. Anne burada “Gel tatlım sana da ruj sürelim ya da allık sana çok yakışır” demez. Bu örnekten yola çıkarak çocukların ebeveynlerini diş fırçalarken görmeleri çok önemlidir. Onların yatma saatinden önce çok küçük yaşlarında bile sizin kendi dişlerinizi fırçalamanız gerekir. Bu noktada bunu bir şova dönüştürmemelisiniz. “Bak Beren dişlerimi fırçalıyorum. Ne kadar şahane? Sen de fırçalarsan şahane olur” gibi özendirici cümlelere hiç ihtiyacınız yok. Tam tersine bu söylemler olayı doğallığından çıkaracaktır. Unutmayın “gel makyaj yapalım beraber” demiyoruz.

Belli bir yaşa kadar çocukların dişlerini bizim fırçalamamız gerektiği için bu izni onlardan almamız karşılığında onlarında bizim dişlerimizi temizlemesine izin verebiliriz. “Beren istersen önce sen benim dişlerimi fırçala sonra ben de senin dişlerini fırçalayayım” gibi… Bence güzel bir anlaşma…

{79618}

Yanlış emzik ve biberon kullanımı çocukların dişlerinde problemlere yol açıyor mu?

Emzikler, bebeklerin kendilerini sakinleştirmeyi öğrenmelerine yardımcı olmak için yararlı bir araç olabilir. Emzik kullanımında dikkat etmemiz gereken noktalar şunladır:

• Emziğe bal, reçel vb gibi tatlı ürünler batırılarak çocuğa verilmemelidir. Bu durum çoklu ve hızlı ilerleyen diş çürüklerine sebep olur.
• En geç 4 yaş civarında emzik bırakılmalıdır. Emzik bırakma dönemi için huzurlu bir dönem seçilmelidir. Çocuğun stresli olabileceği ek gıda, bez bırakma veya yeni kardeş gelmesi gibi durumlarda emzik bırakmayı ertelemek gerekir.
• Gün içinde gereksiz kullanım sınırlandırılmalıdır. Çocuğunuz emziği hep göz önünde olursa sanki yeri ağzıymış gibi her gördüğünde ihtiyacı olmasa bile emziği ağzına alacaktır. Bu süreyi azaltmak için onun ihtiyacı olduğu süreçler hariç (uyku, huzursuzluk, yorgunluk ….vb) çocuğun göremeyeceği bir yerde muhafaza edilmelidir.

Süt dişleri tedavi edilmeli midir? Bu tedavi nasıl oluyor?

Bu soruya kesinlikle evet olarak cevap verebilirim. Nedenini anlamak içinse süt dişlerinin görevlerinden biraz bahsetmem gerekir.

Beslenme: Çocuklar süt dişlerindeki çürüklerden dolayı ağrı hissetmeye başladıklarında önce beslenmeyi kısıtlar zamanlarda tamamen keserler. Bu da çocukların büyüme gelişimini olumsuz yönde etkiler. Büyüme gelişimi olumsuz yönde etkileyen bir diğer durum ise diş çürüklerine bağlı oluşan gece ağrılarıdır. Geceleri şiddetini arttıran diş ağrıları sebebiyle çocuğun uykuları bölünür ve derin uykuda salınan büyüme hormonlarının etkileri azalır.

Fonasyon: Dişlerin varlığı doğru sesleri çıkarmak için büyük önem taşır. Erken yaşta kaybedilen süt dişleri çocukların bazı harfleri söylemesini engeller.

Estetik: Çocuklarda estetiğin önemli olmadığını düşünebilirsiniz fakat durum pek de öyle değil. Akranları veya çevrenin yaptığı olumsuz eleştiriler çocuğun zamanla gülme hatta konuşma isteğinin önüne geçer ve psikolojik olarak çocuğu zorlamaya başlar.

Rehberlik: Süt dişleri kendinden sonra gelecek kalıcı dişlere rehberlik eder. Zamanından önce çekilen veya doku kaybeden dişler alttan gelen kalıcı dişlerin çapraşık çıkmasına ve hatta gömük kalmasına sebep olabilir.

Yukarıda saydığım tüm bu nedenlerden dolayı süt dişlerinin tedavi edilmesi en az kalıcı dişlerin tedavisi kadar önemlidir.

Çocukların dişlerinde oluşan siyah lekelerin nedeni nedir? Bunun için nasıl bir tedavi gerekir?

Siyah renklenmeler, süt ve kalıcı dişlerde diş eti kenarına paralel seyreden genellikle, ince çizgi ya da geniş bant şeklinde görülen renklenmelerdir. Ağızda bulunan bazı bakterilerin buna neden olduğunu bilmekle birlikte hala kesin veriler ve boyanma mekanizmaları bilinmemektedir. En sık sebeplerin başında demir preparatlarının kullanılması düşünülse de günümüzde hiç demir preparatı kullanmayan çocuklarda da bu renkleşmeleri görebilmekteyiz. Bu renkleşmeler çocuklar ve aileleri son derece rahatsız eder ve zamanla diş fırçalama motivasyonunu azaltır. Bu nedenlerle bu tip renkleşmelerde düzenli diş temizliği işlemi ve sonrasında da fluor uygulamalarını tercih etmekteyiz.

Çocuklarda ortodonti tedavisi için doğru zaman ve ideal yaş nedir? Tedavi için geç kalınırsa çocukların ağız ve diş yapısında ne gibi sorunlar ortaya çıkar?

Biz çocuklarda iki dönemde ortodontist kontrolünü önermekteyiz. Biri ilk kalıcı dişlerin sürmeye başladığı 6 – 7 yaş dönemi diğeri ise tüm kalıcı dişlerin ağız içinde tamamlandığı 12 – 13 yaş dönemidir. Zamanında yapılmayan kontroller sonrasında daha uzun ve komplike tedavilere neden olmaktadır. Bu yüzden, bu kontrolleri atlamamak önemlidir.

Çocuklarda dişlerde çarpıklaşma ve ortodonti tedavisine gerek duyulmaması için ebeveynler ne yapmalı?

Aslında bu konuda ebeveynlerin çok müdahale şansı yoktur. Kalıtımsal olarak çocuğun diş boyutları gerekenden büyük veya küçükse ya da çene gelişimi normalden geri veya ileri ise ebeveynler bunları önleyemez. Ailelerin önüne geçebilecekleri durumlar kalıtıma bağlı olmayan ortodontik sorunlardır. Örneğin; uzun süre parmak veya emzik emmeye bağlı bozukluklar veya ağız solunumu yapılmasından kaynaklanan çene gelişim problemleri ya da süt dişi çürüklerine bağlı yer kayıpları kalıtıma bağlı olmayan ortodontik bozukluk nedenleridir.

Özellikle ergenlik dönemindeki çocuklar ortodonti tedavisi sürecinde dişlerine takılan tellerden rahatsız oluyor. Bunun için alternatif malzemeler ve yöntemler var mıdır?

Aslında son birkaç senedir neredeyse tel tedavilerinin yerini şeffaf plak (aligner) tedavileri aldı. Bu tedavileri en önemli özelliği estetik gibi düşünülse de tel tedavilerinden çok daha hijyenik olmalarıdır. Tel tedavilerinde diş yüzeylerini temizlemek, diş yüzeyine yapıştırılan braketler dolayısıyla çok zor gerçekleştirilmekteydi. Hatta ağız hijyeni düşük bireylerde tel tedavisinden sonra braketlerin altında çoklu çürükler görebilmekteydik. Aligner tedavilerinde ise hasta yemek sırasında plaklarını çıkarır, diş yüzeylerinde bir braket olmadığı için yemek sonrası dişlerini kolaylıkla fırçalayıp plaklarını tekrar takar.

Çocukların en sevdiği özellik ise bu tedavi yönteminde yasaklı gıdaların olmamasıdır. Tel tedavileri sırasında yasaklanan erik, mısır, çerez tüketmemek, elma ısırmamak gibi kurallar bu tedavi yönteminde yoktur.

Tellerin çıkartılması, tedavinin sona erdirilmesinden sonra dişler eski halini alabilir mi?

Tüm ortodontik tedavilerden sonra hastaların dişlerinin arka yüzeylerine yapıştırılan retainer adı verilen teller yapıştırılır. Bu teller tedavinin geri dönmesini engeller. Bu tellerin kırılması veya çıkması durumunda retainer mutlaka tekrarlanmalıdır.

{48553}