Toprağın İzinde Bir Proje: Fıstığımız Bol Olsun

Tarih boyunca Mezopotamya’nın vazgeçilmezlerinden olan Antep fıstığından, TEMA ve Nestle’nin birlikte yürüttüğü Fıstığımız Bol Olsun projesi sayesinde dünya sıralamasına giren bir verim alınıyor.

Bir anlığına gözünüzü kapatın ve birlikte, uzak zamanlara kısa bir yolculuğa çıkalım. Mitolojiyi en çok besleyen Bereketli Hilal topraklarında, antik zamanlarda olduğunuzu hayal edin… Uçsuz bucaksız görünen, çok sayıda medeniyete ev sahibi olmuş bu topraklarda hem güneşi hem toprağın kokusunu hem de ılık ılık esen kuru rüzgarı hissedebildiniz mi? Peki sonsuzmuş gibi görünen bu topraklarda yeşil yapraklar arasındaki mor salkımlarıyla göz kırpan fıstık ağaçlarını gördünüz mü?

Mitolojideki tanrıları etkileyecek güzellikteki bu ağaçların meyvesi bazı efsanelere göre Afrodit’in insanlara aşkın yanında verdiği hediyelerden bir tanesi. Savaş Tanrısı Ares’in askerlerinin de girdikleri her savaşı kazanmalarının sırrı.

Mitolojiyi bir kenara bırakıp gerçek dünyaya döndüğümüzde ise Antep fıstığının; Hipokrat’ın tedavilerinde kullandığını; İpek Yolu ticaretinde önemli bir gelir kaynağı olduğunu; Asur ve Babilliler tarafından kutsal sayıldığını; Roma İmparatorluğu’nda ise sahip olanların zengin kabul edildiği kabuklu bir meyve olarak görüyoruz.

Antik zamanlardan beri bu toprakların vazgeçilmezi olan fıstık ağaçlarının bugününe baktığımızda ise bizim adımıza gurur verici bir tablo var. 12 yıl önce TEMA’nın çalışmaları ile başlayan Nestle Damak’ın destekleriyle devam eden Fıstığımız Bol Olsun projesi sayesinde bölgedeki fıstıklardan alınan verim neredeyse üç kat arttı ve Türkiye dünyada fıstık üretiminde üçüncü sıraya yükseldi. Proje öncesine kadar ‘yok yılı’ diye tabir edilen fıstık veriminin çok düşük olduğu zamanların yerini şimdi randımanı yüksek, çiftçinin emeğinin karşılığını aldığı hasat zamanları aldı.

Antep Fıstığının Canlanması ve TEMA Çalışmaları

Nestlé Damak ve TEMA Vakfı’nın 2011 yılından beri devam ettirdiği -aynı zamanda TEMA’nın en uzun soluklu tarım destek projesi- ‘Fıstığımız Bol Olsun’ ile Antep fıstığı tarımının gelişimi destekleniyor. 12 yıl içerisinde bugüne kadar 2 bin çiftçiye sürdürülebilir tarım uygulamaları, tarımın geleceği olacak yaklaşık 4 bin 500 çocuğa ise Antep fıstığının önemi konusunda farkındalık yaratmak amacıyla eğitimin verildiği projenin en somut sonucu ise Antep fıstığında verimin 2.5 kat artması.

Antep fıstığı üretiminin yüzde 60’ını karşılayan Barak Ovası ile Gaziantep’in Antep fıstığı üretimi yapılan ilçelerinde uygulanan projede bugüne kadar çiftçilere toprak yönetiminden hasada kadar uzanan tüm üretim süreçleri hakkında eğitimler verildi. Halihazırda devam eden eğitim çalışmalarıyla Gaziantep, Türkiye ve dünya için Antep fıstığının önemi konusunda farkındalık yaratmak, çocukları anne ve babalarının üretimini yaptığı yerel ürünün değeri hakkında bilgilendirmek, bu ürüne sahip çıkmalarını ve üretime devam etmelerini özendirmek hedefleniyor.

{45501}

Antep Fıstığı Verimi Nasıl Canlandı?

Projeden öncesine gittiğimiz zamanlarda fıstık hasadında ‘yok yılı’ diye tabir varmış ve hemen her yıl da çiftçiler verimin ne kadar düşük olduğunu anlatmak için bu tabiri kullanıyormuş. 2011 yılından beri uygulanan Fıstığımız Bol Olsun projesiyle bilimsel temelli tarım uygulamaları kullanılmış ve hem toprak hem de çevre ekosistemleri de korunarak verim 2.5 kat arttırılmış. Bunun olması için ise çiftçilerin bilinçlenmesinden toprağın kalitesine uzanan; uzun ama sonucunda yüz güldüren bir yol kat edildi. Öyle ki artık ‘yok yılı’ diye anılan hasat zamanı yok.

Antep fıstığı ağacı, derine giden kökleri sayesinde toprağın derinliklerinden suyu; yatay olarak geliştirdiği kökleri sayesinde ise ihtiyaç duyduğu besin elementlerini üst topraktan alıyor. Projenin her adımında bu bilgi kullanılmış. Bölgenin kurak koşullarına uyum sağlayan, tarıma elverişli olmayan kıt toprak koşullarında bile yaşamını sürdürebilen, kurak arazileri adeta bir vahaya dönüştürebilen Antep fıstığı ağacı projeyle birlikte artık Güneydoğu Anadolu’da binlerce kişinin hayatına dokunabiliyor.

Projeye ilk başlanırken TEMA ve Damak’ın yaptığı ön çalışmalarla Antep fıstığı hasadındaki verimin neden düşük olduğu araştırılmış. Antepfıstığı Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü de projeye ortak edilmiş ve özel sektör, kamu kuruluşu ve sivil toplumun bir arada olduğu güzel bir iş birliği modelinin temelleri atılmış.

Projede üreticilerin öğrenme biçimlerini temel alarak, tamamen uygulama ağırlıklı eğitim yöntemleri uygulanmış. Aşırı toprak işleme alışkanlıkları azaltılmış. Verimin artmasındaki, toprağın kalitesinin korunmasındaki en önemli unsur olarak hayvan gübresi, toprak düzenleyici organik maddeler ve fıstığın kendi dış kabuğunu da içeren kompost uygulamaları yapılmış. Bir anlamda fıstığın verimi yine fıstığın kendisiyle sağlanmış.

Gereksiz, aşırı tarım kimyasalları (pestisit) kullanımı azaltılmış. Bunun için de hastalık ve zararlıları erken evrede teşhis ederek yayılmasını engelleyecek çalışmalar yapılmış. Çalışmaların doğru bir şekilde işleyebilmesi için de tüm bu uygulamaları benimseyen ve çevresindeki üreticilere yaygınlaştırma sorumluluğunu üstlenen önder üreticiler yetiştirilmiş. Meyve veren ağaçlar için çok önemli olan aşı ve budama konusunda sertifikalı aşıcı ve budamacılar bu sürece kazandırılmış.

Antep fıstığı ağacı dişisi ve erkeği olan bir ağaç. Verimin alınması için oldukça önemli olan -her birinin ortalama 15 dişi ağacı döllediği- erkek ağaçlarının artması için 3 bin 500 adet aşılı Antep fıstığı erkek fidanının ekilmesi sağlanmış.

Nestle Damak ve İyilik Peşinde Projeleri

Dünyanın ilk fıstıklı çikolatasının Nestle Damak olduğunu biliyor musunuz? Ve 90 yıl önce hem Türkiye’de hem de dünyada fıstıklı çikolatayı tanıttığını? 117 yıldır Türkiye’de faaliyet gösteren; Nestle’nin dünyanın 15’ten fazla ülkesine ihraç edilen Damak çikolatalarında Türkiye’den hasat edilen Antep fıstıkları kullanılıyor.

Nestlé sadece enfes çikolatalarıyla değil farkındalık yaratan işleriyle de öne çıkıyor. 2030 yılına kadar tarımsal kaynaklarının yüzde 50’sini onarıcı tarım yoluyla elde etmeyi öngören Nestle, 500 binden fazla çiftçi ve 150 bin şirket tedarikçisi de dahil olmak üzere gıda sistemi içerisindeki tüm iş ortaklarıyla birlikte hareket ediyor. Çiftçilerin geçim kaynaklarının iyileştirilmesinden maddi olarak desteklenmesine, yeni teknolojilerle tanışmalarından eğitime kadar çeşitli çalışmalar hayata geçiriyorlar. Nestle’nin çiftçilerin hayatına dokunmayı amaçladığı ve aktif olarak yürüttükleri işlerinden biri de 12 yıldır TEMA ile birlikte yürüttüğü Fıstığımız Bol Olsun projesi.

Nestle’nin 90 yıldır tüketiciyle buluşan çikolatası sütlü Damak’ın yanı sıra, bitter çikolatalı Damak Gece, beyaz çikolata ve Antep fıstıklı Damak İnci, ilk hasat fıstıklarını kullandığı Damak İlk Hasat, kıtır krokan parçaları, Antep fıstığı ve karamelize beyaz çikolatalı Damak Karamel Krokan ve baklava çıtırtılarının olduğu Damak Baklava’sı da çok beğeniliyor.

{151584}

Fıstığımız Bol Olsun Projesi Hakkında

Güneydoğu Anadolu topraklarının değerlerinden biri olan Antep fıstığı ve ağaçlarının değerini koruyan ve gelecek nesiller boyunca kaliteli üretimin devam etmesini amaçlayan Fıstığımız Bol Olsun tarımdaki en güzel ve sonuç veren desteklerden biri.

TEMA Vakfı ve Nestle Damak’ın 2011’den bu yana sürdürdüğü, Antepfıstığı Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü’nün de dahil olduğu Fıstığımız Bol Olsun projesi ile gelinen bugünkü noktada hem verim hem de kalitede ciddi bir artış olduğu görülüyor. Proje ile neredeyse duran Antep fıstığı hasadında günümüzde dünyanın ilk sıralarına gelmiş noktadayız. Peki projeye baktığımızda neler yapıldığını görüyoruz? TEMA Vakfı Yönetim Kurulu Başkanı Deniz Ataç projedeki adımları şöyle anlatıyor:

• Üreticileri toprak sağlığını koruyan bilimsel uygulamalar ile tanıştırdık, Antep fıstığı verimini ve kalitesini artırdık.
• Toprak yönetiminden hasada kadarki tüm süreçte çiftçilerimizin yanında olduk ve danışmanlık desteği vererek bu süreçleri gerçekleştirdik.
• Bahçelerdeki erkek ağaç eksikliği ve bölgedeki uzman aşıcı ve budamacı ihtiyacı gibi sorunların çözümüne odaklandık. Milli Eğitim Bakanlığı iş birliği ile sertifikalı 124 aşıcı ve 158 budamacı yetiştirdik.
• Bahçelerde yaklaşık 50 bin adet dişi ağacı dölleyecek 3 bin 500 adet aşılı erkek ağaç dikimi yaptık.
• Antep fıstığı tarımı yapılan topraklarda organik maddeyi artırmaya yönelik toprak düzenleyici organik gübreler, kompost ve yeşil gübre uygulamaları gibi toprak dostu örnek uygulamaları da çiftçilerimizin uygulamalarına dâhil ettik.

Fıstığımız Bol Olsun, aynı zamanda Türkiye’de tarıma verilen en uzun soluklu destek projesi olarak öne çıkıyor. Proje sayesinde;

• Projeden doğrudan yararlanan çiftçilerin yüzde 81,8’i, diğer çiftçilere ve diğer yerleşim yerlerine göre ürünlerinin fiyatında yüzde 10-30 oranında artış olduğunu ifade ediyor. Bu da verimle birlikte ürünün kalitesinde de diğer bahçelere kıyasla bir fark oluştuğunu ortaya koyuyor.
• 2012 yılında dünyadaki Antep fıstığı alanlarının yüzde 35’ine sahip olan Türkiye, yüzde 38’lik orana sahip İran’ı takip ederek ikinci sırada yer alıyordu. Antep fıstığı üretimindeki payı ise yüzde 12’ydi. Bu rakamla da İran’ın (yüzde 50) ve Amerika’nın (yüzde 21) ardında kalarak üçüncü sırada yer alıyordu. Burada kıyas yapabilmek için Amerika’nın, dünyadaki Antep fıstığı alanların yüzde 9’una sahip olduğunu da söylemek gerekli.
• Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü’nün (FAO) rakamlarına göre, dünya üretiminde en fazla paya sahip üç ülkenin 2017-2021 yılları ortalama dekar başına verim sıralamasında Amerika 313 kg ile 1. sırada, İran 97 kg ile 2. sırada, Türkiye 63 kg ile 3. sırada yer alıyor.
• Son verilere göre ise Türkiye 2022-2023 yıllarında Antep fıstığı üretiminde yüzde 27’lik pay ile dünyada ikinci sırada.
• Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) verilerine göre, Türkiye’nin Antep fıstığı alanı 2010 yılından 2022 yılına yaklaşık 2 kat artarak 2,2 milyon dekardan 4,1 milyon dekara yükseldi.
• Toplam ağaç sayısı da 2010 yılından 2022 yılına 2 katın üzerinde artarak 40 milyondan 84 milyona ulaştı. Bu ağaçların yüzde 70’i meyve veren yaştaki ağaçlardan oluştu.
• 2022 yılı verilerine göre; Gaziantep; Türkiye’deki Antep fıstığı üretim alanlarında yüzde 35’lik payla Şanlıurfa’nın (yüzde 39) ardından ikinci sırada yer alıyor. Türkiye’nin toplam Antep fıstığı üretiminde Gaziantep toplam üretimin yüzde 23’ini karşılarken, Şanlıurfa ise yüzde 45’ini karşılıyor.