İnsanlık Tarihinin İlk Şehri Çatalhöyük Hakkında Bilmeniz Gerekenler
Yazı Boyutu:
Dünyanın en eski yerleşim yerlerinden biri olan Çatalhöyük hakkında bilmeniz gereken her şeyi bu rehberde anlattık.
1960’lı yıllardan beridir devam eden kazılar sayesinde bu yolculukta öğreneceklerinize hem şaşıracak hem de hayran kalacaksınız. 9 bin yıllık bir kültür mirası olan Çatalhöyük çok geniş bir Neolitik Çağ ve Kalkolitik Çağ yerleşim yeri. Çatalhöyük’ü diğer neolitik yerleşimlerden ayıran özelliği ise köy yerleşmesini aşıp kentleşme evresini yaşamış olması. Ayrıca ilk tarımcı topluluklardan biri olan Çatalhöyük, 2012 yılında UNESCO tarafından Dünya Miras Listesi’ne dahil edilmiştir. Gelin Çatalhöyük Neolitik Kenti hakkında detayları keşfedelim.
Çatalhöyük Nerede?
Fotoğraf: Sara Perry (catalhoyuk.com)
Batı ve Doğu olarak iki höyükten oluşan Çatalhöyük, Konya’nın Çumra ilçesinin 10 kilometre doğusunda yer almakta. Ziyaretçiler, ziyaretçi merkezindeki bilgi veren panolar ve kazılarda bulunan eser kopyalarının sergilenmesiyle Neolitik Kent’in tarihçesini öğrenebiliyor. Yıl boyunca binlerce turist ağırlayan Çatalhöyük hem dünya vatandaşlarını hem de yerli halkı benzeri olmayan değerli geçmişiyle büyüleyen en önemli yerlerden biri.
Çatalhöyük’ün Önemi Nereden Geliyor?
Neolitik ve Kalkolitik bir kent olan Çatalhöyük dönemin en büyük ve en kalabalık yerleşim yerlerinden biri olarak kabul edilir. Önemli sosyal değişimlere tanıklık etmiştir; avcı toplayıcılıktan yerleşik hayata geçişin ve tarım başlangıcının en önemli örneklerinden biridir. Kazılar sonucunda ortaya çıkan eserlerde sosyal örgütlenmeyi ve yerleşik hayata geçişi simgeleyen duvar resimleri, heykel, rölyef gibi sanatsal ögeler görülmekte. Çatalhöyük’ü diğer Neolitik yerleşimlerden farklı kılan özelliği bir köy yerleşmesini aşıp, kentleşme evresini yaşamakta olmasıdır.
Çatalhöyük Mimarisi Nasıldı?
O dönemde en az 8 bin üzeri insanın yaşadığı tahmin edilen Çatalhöyük’te konutlar birbirine bitişik olarak planlanmıştı ve evlerin hepsi farklı boyutlardaydı. Evler güneşte kurutulmuş çamur ve saman karışımı, kerpiç, kamış, ağaç direkleri ve sıva kullanılarak inşaa edilmiş. Ayrıca bitişik düzenle yapılandırılan evler “sokak” kavramının oluşmasını da sağlamış. Bu evlerde pencereler yoktu ve insanlar evlerine çatılardan giriyordu. İnsanların giriş çıkışı sağladığı çatılara tahtadan yapılmış bir merdiven aracılığıyla ulaşıldığı düşünülüyor. Ana odalardaki bu merdivenin altında insanların yemek pişirebileceği bir ocak da bulunuyordu. Odaların içindeki daha yüksek kısımlar ise uyumak ve diğer aktiviteler için kullanılmış. Ayrıca ölen kişilerin bedenleri bu odaların altına gömülüyordu. Yan odalar ise depo işlevi görmekteydi.
Bu evlerle ilgili bilinmesi gereken bir nokta daha var ki insanların yaşadığı yeri geçmişten beri güzelleştirmek istemesiyle alakalı. Yapılan kazılar gösteriyor ki Çatalhöyük evlerinin duvarlarında avlanma sahneleri ve geometrik desenlerin olduğu resimler bulunuyordu. Yapılandırırken kullanılan geleneksel yöntemlerin izlerinin yerel bölgedeki halkta hala var olduğunu görebiliyoruz.
Bu şaşırtıcı bilgiler sonunda aklınızda “İnsanlar neden evlerine çatıdan giriyordu?” sorusu belirmiş olabilir. Bunun cevabı araştırmacılar tarafından kesin olarak bilinmiyor fakat dünyadaki inşa edilen en eski evlerin insanların bir çukur kazıp etrafını taşla kapladığı ve üzerine ahşap bir çatı inşaa ettiğini biliyoruz. Ayrıca dönemin şartlarında ve Konya Ovası’nda yaşayan tehlikeli canlılar sebebiyle kapıların çatılarda olmasının daha güvenli olduğunu söyleyebiliriz. Kazılar sonucunda çıkartılan duvar süslemelerinde leopar, aslan gibi figürleri görmekteyiz.
Çatalhöyük’te Kültür ve Sanat
Çatalhöyük benzersiz bir sanat anlayışıyla da bilinmektedir. Evlerin duvarlarında çeşitli resimler bulunmaktadır. Av sahneleri, geometrik desenler, yıldızlar, leoparlar, kuşlar, geyikler gibi birçok figür görülmektedir. Yazımızın Çatalhöyük mimarisini anlattığımız kısmında ölülerin evlerin altına gömüldüğünden bahsetmiştik. Duvar çizimlerinin bu kısımlarda sıklaştığı görülmüş olup ölülerle bir ilgisi olabileceği de düşünülmekte.
Duvarlara yapılan resimlerin yanında Çatalhöyük’te kadın, erkek ve hayvan gibi küçük insansı figürler de bulunmuştur. Bu ilgi çekici buluntuların hepsi dönemin şartlarında yaşayan insanların düşünce, inanç ve sosyal dünyalarında neler olup bittiğinin simgeleridir.
Çatalhöyük’e Nasıl Gidilir?
Konya şehir merkezine 50 dakika kadar uzaklıkta yer alan Çatalhöyük’e aracınızla ya da bölgeye özel yapılan organize turlarla gidebilirsiniz. Ziyaretçilerden herhangi bir giriş ücreti alınmıyor.
BONUS: Morgan Freeman ile İnancın Hikayesi
Amerikalı ünlü aktör Morgan Freeman da Çatalhöyük’ün büyüsüne kapılanlardan! National Geographic kanalı tarafından yayınlanan “The Story of God with Morgan Freeman” programının 4. bölümü Çatalhöyük’te geçiyor. Freeman bu bölümde “Yerleşik çiftçi toplulukların doğuşu ile tek tanrılı dinlerin doğuşu bağlantılı mı ?” sorusuna 9 bin yıllık Çatalhöyük’te cevap arıyor.
