Mercanlar 101: Dünyanın Yaşam Kaynağı Mercanlara Dair Her Şey

Görünümleriyle büyüleyen mercanların güzelliklerinin çok ötesinde tüm dünyanın geleceğini etkileyen önemi de mevcut.

Okyanuslar aynı uzay gibi gizemleriyle yüzyıllar boyunca bilim insanlarının odağında oldular. Yeryüzündeki oksijenin yüzde 80’inin üretildiği, canlı türlerinin yüzde 94’ünün yaşadığı ve her gün biraz daha keşfedilen okyanusların ekosistemini borçlu olduğu bir canlı var: Mercanlar ve mercan resifleri. Düşünülenin aksine bitki değil hayvan olan mercanlar deniz canlılarının yüzde 25’ine yuva oluyor; kıyı şeridini fırtınalardan koruyor; yaşattığı canlılarla 500 milyondan fazla insanın yaşamını sürdürebilmesi için ekonomi sağlıyor.

Çevre kirliliği, küresel ısınma, bilinçsiz turizm ve illegal avlanma yüzünden mercanların geleceği büyük tehlikede. Eğer mercanlar bu hızla tükenmeye devam ederse 2050 yılında tamamen yok olabilirler ve 2100 yılında denizlerdeki yaşam sona erebilir.

Dünyanın bir ucunda, suların altında olsalar da mercanlar yaşamımız ve geleceğimiz için kritik önem taşıyor. Ekosistemin en önemli parçası olan mercanlar için bilim insanlarının yaptığı çalışmaları anlatan Mercan Peşinde mutlaka izlenmesi gereken ve farkındalık yaratan bir yapım.

Mercan resiflerine yakın ya da uzak olan herkesin bu gidişatı aksine çevirmek için yapabileceği şeyler var. Enerji kaynaklarını doğru kullanmak, gereksiz tüketim yapmamak, karbon salınımını minimuma indirmek, geri dönüşümü sürdürülebilir hale getirmek, atık yönetimi yapabilmek gibi basit ama etkili çözümlerle küresel ısınmayı durdurabilir; dolayısıyla da mercanların yaşamlarını koruyabiliriz.

Mercanlar Bitki Değil Hayvandır

Deniz tabanında sabit oldukları için mi yoksa çiçekleri anımsattığı için mi bilinmez ama mercanlar bitki olarak tanımlanabiliyor. Ama bilimsel açıdan bakıldığında mercanlar hayvan şubesinde ve omurgasız hayvan sınıfında yer alıyorlar; üstelik etoburlar. Latince adı anthozoa olan mercanlar bitkilerin aksine kendi besinlerini kendileri üretmiyor avlanarak besleniyorlar.

Üzerinde minik çiçeklere benzeyen ve polip adı verilen dokular bulunan mercanları sert ve yumuşak olarak ikiye ayırmak mümkün. Bir araya gelen binlerce polip mercanları, mercanlar kolonileri, kolonilerse büyük mercan resiflerini oluşturuyorlar. Her hayvan gibi mercanların da beslendiği bir sistemi var ancak onlarda bu sistem oldukça basit. Kalsiyum karbonat zemine tutunmayı sağlayan kök vari tabaka, dokunaçlar, ağız, mideden oluşan mercanlar hem eşeyli hem eşeysiz olarak çoğalabiliyorlar.

Mercanlar Neden Önemli?

Paleontologların yaptığı kazılar gösteriyor ki mercanlar dinozorlardan da önce, en az 540 milyon yıldır dünyadalar. Tek hücreli canlıların ardından çok hücreli canlıların görülmeye başlandığı ve dünyadaki canlı çeşitliliğinin arttığı Kambriyen patlaması döneminde ortaya çıktıkları düşünülüyor. Milyonlarca yıldır yer aldıkları okyanusların şimdi dünyanın akciğerleri olmasında mercanların rolü büyük. Dünya üzerindeki oksijenin yüzde 80’ini üreten algler, tek hücreli olarak mercanlarda yaşıyor ve onların muhteşem renklere bürünmesini sağlıyor.

Balıklardan kabuklu deniz canlılarına, deniz kaplumbağası gibi sürüngenlerden memelilere binlerce tür deniz canlısının yaşam kaynağı; ekosistemin temellerinden biri mercan resifleridir. Öyle ki okyanus ve denizlerin sadece yüzde bir-ikisini kaplıyor olsalar da deniz yaşamının dörtte birinden fazlasına yuva oluyor. Hayvanlara sığınak, yuva, yaşam alanı, besin kaynağı olan mercanlar okyanuslardaki kuvvetli fırtınaların bırakacağı olası tahribatları da minimuma indirir. Ayrıca denizlerdeki karbon mercanlarda depolanır.

Mercan resiflerinin önemini ve onları kurtarmak için yapabileceklerimizi Kaliforniya Üniversitesi’nden Kristen Marhaver tüm detaylarıyla anlatıyor.

Araştırmalar, deniz suyu sıcaklığı artışı bu grafikte giderse önümüzdeki 20 ila 30 yıl arasında mercan resiflerinin büyük oranının ya da tamamının yok olacağını gösteriyor. Mercan ekosisteminin yok olması balinalardan planktonlara tüm deniz canlılarının yok olması demek oluyor. Mercan resiflerinin tek katkısı doğaya değil aynı zamanda dünya ekonomisine de etkisi var. Her yıl 70 milyon kişinin mercan resiflerinde yüzmek için seyahat ettiği ya da seyahatinde resif gezi turu aldığı biliniyor.

Mercanlar İçin İdeal Yaşam Alanı

Sıcak deniz seven mercanları koloniler halinde dünyadaki farklı denizlerde görmek mümkün. Ancak mercan resifleri 30 derece kuzey ve 30 derece güney enlemleri arasında, yıl boyunca 20-28 derece sıcaklığı olan tropik sularda bulunuyor. Yaşamak için güneş ışığına ihtiyaç duyarlar ve bunun için maksimum 75 metrelik sığ sularda yaşarlar. Mercanların hepsi yaşamak için temiz suları seçerler ve volkanik alanlar gibi besleyici içeriği olan sularda daha yoğun görülürler.

Dünyanın En Büyük Mercan Resifleri

Mercan ve mercan resiflerinin görünenden çok daha fazlası demek olduğunu biliyor musunuz? Mercanlar hakkındaki en ilginç bilgileri bir araya getiren bu National Geographic belgeseli anlattığı detaylarla kesinlikle izlemeye değer.

Mercanlar irili ufaklı topluluklar halinde denizlerin, okyanusların farklı yerlerinde bulunabiliyorlar. Okyanus tabanının yüzde 2’sini kaplayan mercan resiflerinin en büyüğü Avustralya’nın kuzey doğusunda bulunan Büyük Set Resifi (Great Barrier Reef). 2 bin 500 kilometre uzunluğunda ve 34 bin 500 hektar genişliğindeki mercan resifi 2 bin 900 resif ve 900 adayı kapladığı alan ile uzaydan bile görülebilecek büyüklüğe sahip. 500 bin yıldır orada olduğu tahmin edilen (şu an bulunan mercanlar arasında en yaşlıları 8 bin yıllık) ve Unesco Dünya Mirasları listesinde de bulunan Büyük Set Resifi koruma altında olduğu için sadece küçük bir kısmında dalışlara izin veriliyor.

Suyunun sıcaklığı ve yapısı sayesinde Kızıl Deniz mercanların geleceği için umut vadeden bir yer. Afrika ve Arap Yarımadası arasında kalan, aslında Hint Okyanusu’nun bir parçası olan Kızıl Deniz yüzlerce mercan türüne sahip. Güney batı Pasifik’teki Yeni Kaledonya Set Resifi, Belize Set Resifi, Florida Resifi, Andros Resifi, Hint Okyanusu’ndaki Great Chagos, MesoAmerican Resifi dünyanın en büyük mercan resiflerinden biri olarak kabul ediliyor.

Türkiye’de mercan resifi bulunmuyor ama hem Ege hem de Akdeniz de mercan kolonileri görmek mümkün. Ayvalık’ta kırmızı mercanlar; Sarıgerme, Fethiye, Kaş gibi noktalarda da diğer mercan türleri görülebiliyor.

Mercan Ağarması Ne Demek?

Mercanların yaşamını sürdürebilmesi için belirli bir su sıcaklığına ve temiz çevreye ihtiyaçları var. Son yıllarda, günden güne artan çevre kirliliği ve küresel ısınmayla birlikte artan okyanus suyu sıcaklıkları mercanları da olumsuz etkiliyor. Risk faktörlerini etkisini artırdıkça mercanlar önce taşıdığı alglerinden aldıkları canlı renklerini kaybedip beyaza dönüyor ve buna ağarma (bleaching) deniyor. Bilim insanları bu renk değişimini yaşamın kaybedildiği stres nedenli bir hastalık olarak tanımlıyor. Vücutlarındaki alglerin dışarı atılmasıyla rengini kaybedip beyaza dönen mercanlar bir süre sonra ölüyor.

Su sıcaklığındaki çok düşük bir değişim bile mercanların stres olup solmasına neden olabiliyor. Eğer bu negatif etken birkaç gün kadar devam ederse mercan iyileşemiyor ve hastalığı kalıcı olup hayatını kaybetmesi kaçınılmaz oluyor.

Mercanları Kurtarmak İçin Yapılabilecekler

Sayıları hızla azalan ve hem kendileri hem de dünya için tehlike sinyalleri veren mercanlar içinyapılabilecek çok şey var. Avustralya’da yaşayan ve mercanlar için çalışan bir deniz biyoloğu gözünden bu ilginç canlıları görmek, onların değerini daha da iyi anlatacak.

Son 30 yılda mercan resiflerinin neredeyse yarısının öldüğünü biliyor muydunuz? Eğer dünya üzerinden insanlar bir anda yok olsalar; iklim değişikliği dursa ya da gerilese, çevre kirliliği ortadan kalksa mercan resiflerinin iyileşmesinin minimum 500 yıl alacağı tahmin ediliyor. Eğer bilimsel çalışmalar yapılmazsa ve büyüyebilecekleri sağlıklı ortam olursa resifler her yıl sadece 1-2 cm kadar genişliyor. Ama mercanları kurtarmak için şu an daha geniş alan kaplamalarına değil iyileşmelerine, var olan mercanları korumaya ihtiyacımız var.

Bilim insanları mercanların yaşamını sürdürmesi, çoğalabilmeleri için hummalı bir çalışma içinde. Avustralya’daki Büyük Mercan Resifi’nde yapılan çalışmalarla mercanların yaşamlarının sürdürebilmesi amaçlanıyor.

Mercanları korumak aslında dünyadaki herkese, kendi evinden başlayarak yapacağı bir görev. Kaynakları doğru kullanarak, tüketimi minimuma indirerek de mercanlara yardım edilebilir. Ama eğer mercan resiflerini ziyaret ederseniz kesinlikle mercanlara dokunmadığınıza, paletlerinizin değmediğine, okyanusa çöp bırakmadığınıza, ölü bile olsa mercan koparmadığınıza ya da satın almadığınıza, balıklara yem atmadığınıza, deniz tabanındaki kumları kaldırmadığınıza, resifler üzerine ağ atarak balık avlayan restoranlara gitmediğinize emin olun.