Sıfır Yetenek İsrafı

İş hayatının yeni trend kavramı “sıfır yetenek israfı”nı, Türkiye’deki öncüsü foxhr Turkey kurucusu Ebru Bağran’a sorduk.

Sürdürülebilirlik deyince hep konuyu çevresel, ekonomik, sosyal alanlarda ele alıyoruz ama “Yetenek İsrafı” özellikle şirketleri, yeni mezunları, ebeveynleri ya da ikinci emekliliği yaşayan nitelikli iş profesyonellerini etkileyen yeni bir sürdürülebilirlik odağı. Konuyla ilgili merak edilenleri foxhr Turkey kurucusu Ebru Bağran yanıtlıyor…

Öncelikle bu kavramı biraz anlatır mısınız?

Elbette. Son zamanlarda iş hayatında “yetenek israfı” kavramı oldukça ön planda. Türkiye’de de bu kavram, kurumların, iş profesyonellerinin ve gençlerin gündeminde giderek daha fazla yer alıyor. Yetenek israfı, potansiyel yeteneklerin geç keşfedilmesi, yanlış kariyer planlarıyla yanlış pozisyonlara yerleştirilmesi ve çalışanların yeteneklerinin doğru şekilde geliştirilmemesi gibi birçok boyutta ortaya çıkabilir.

Türkiye’nin önde gelen kurumları “sıfır yetenek israfı” hedefine ulaşmak adına sizin danışmanlığınızda büyük ve önemli projeler yürütüyor. Bu projelerin kapsamından bahsedebilir misiniz?

Biz foxhr’da yetenek israfını önlemek için özel olarak tasarlanmış değerlendirme ve gelişim hizmetleri veriyoruz. Şirketlere, doğru kişiyi doğru pozisyona yerleştirmelerine yardımcı olmak için özelleştirilmiş çözümler sunuyoruz. Ayrıca, mevcut çalışanların yeteneklerini olabildiğince erken keşfetmelerine yönelik potansiyel değerlendirme çözümlerini uyguluyoruz.

Peki, Türkiye’de şirketler bu kavramın ne kadar bilincinde? Hangi temel yanılgılar bu israfa sebep oluyor?

İş hayatındaki yetenek israfının farkında olan kurumlar artıyor ancak hâlâ gündemine almayanlar da mevcut. Örneğin, çocuğun piyano yeteneğini, bale yeteneğini belirlemekte geç kalması ve trenin kaçması gibi, organizasyonların da yetenekleri erken ve doğru şekilde tespit etmemesi yetenek israfına sebep oluyor. Bu durum, bireylerin potansiyellerini tam olarak kullanamamasına ve kurumların insan kaynağını etkin bir şekilde yönetememesine neden oluyor. Modern değerlendirme metodolojileriyle bu soruna odaklanıyoruz, böylece mevcut yeteneklerin optimum düzeyde kullanılmasını sağlayacak çözümler üretiyoruz.

Mesleklerin Geleceği Raporu, önümüzdeki 5 yıl içinde mesleklerin icrası için gereken temel yeteneklerin %44’ünün değişeceğini öngörüyor.

Yetenek israfının en önemli sebeplerinden birisi de yanlış işe alımlar oluyor. Bazen yeteneği çok yüksek aday evde iş ararken, potansiyel olarak görevle uyumlu olmayan bir aday işe yerleşebiliyor. Bu durum tüm cepheler için bir yetenek israfı örneği. Buralarda neler öneriyorsunuz?

Biz insanlar gerçekten de çok karmaşık varlıklarız. Sadece bir mülakatta paylaşılan bilgilere dayanarak karar vermek, çoğu zaman %80 hata yapma riski taşıyor diyor araştırmalar.

İngiltere Yükseköğretim Derece Kontrolü’nün 2023 tarihli bir çalışması, iş arayanların %33’ünün CV’lerinde bazı detayları abarttığını, %40’ının eğitim geçmişlerini süsleyip püslediğini ve %11’inin ise hiç almadıkları dereceleri uydurduğunu ortaya koydu. Türkiye’de de benzer durumlar yaşanıyor, hatta oranların daha yüksek olabileceği düşünülüyor. Bu durum, beyana dayalı değerlendirmelerin yetenek israfını artırdığını gösteriyor.

İşte tam da bu noktada, işe alım süreçlerinde modern değerlendirme araçlarının kullanımı büyük önem taşıyor. Ancak, ekonomik nedenlerle birçok kurum daha ucuz ve etkisiz envanter ve testlere yönelebiliyor. Oysa, kuruma özgü ve uluslararası standartları yakalayan değerlendirme araçlarının kullanılması çok önemli. Her kurum, bu anlamda bilinçli bir tüketici olmalı ve ölçme değerlendirme uzmanlığı yüksek olan danışmanlar ile kendi terzi işi çözümlerini bulmalı. Çünkü sizin şirketiniz için arzu edilen, aynı pozisyon için farklı bir kurumda çok farklı olabilir… Danışmanlık alınan firmanın bunu iyi analiz etmesi, kurumu iyi tanıması önemli.

Djitalleşme ve yapay zekânın etkisiyle “yetenek israfı” artacak mı?

Geleneksel değerlendirme merkezleri veya psikometrik araçlar şu an için bu değişime ne kadar uygun? foxhr olarak, kişinin kariyer haritasına göre uyum düzeyini analiz eden yeni nesil değerlendirme raporları sunuyoruz. Bu raporlar, “Mesleğinin veya uzmanlığının gelecekteki değişimlerine göre nereye yönelmelisin?” ve “Nasıl gelişim sağlamalısın?” gibi sorulara yanıt veriyor. Bu şekilde, kişiye özel kariyer ve gelişim planları oluşturarak gelecekteki yetenek kayıplarını önlemeyi amaçlıyoruz.

Birçok ebeveynin çocuğunun yeteneklerini keşfetmek için anaokulundan eğilimlerini belirlemeye başladığı bir ortamdayız. Birçok gencin ise eğitim imkânlarına ulaşamadığı için yeteneği göz göre göre tükeniyor. Bu anlamda gençlerle de sosyal sorumluluk projelerinde çok çalıştığınız için sormak istiyorum. Her iki uça bakarak ebeveynlere ne önerirsiniz?

Maslow’un da dediği gibi; hepimizin en temel ihtiyacı kendimizi gerçekleştirmek. Ancak, temel ihtiyaçlarımız karşılanmadığında, yeteneklerimizi keşfetme ve geliştirme şansımız olmuyor. Gençlerin yeteneklerini değerlendirmek ve israfı önlemek için ebeveynler olarak yapabileceğiniz en önemli şey, onlara sevgi dolu bir ortam sağlamak, yaratıcılıklarını teşvik etmek ve fazla korumacı olmadan konfor alanlarından çıkmalarına izin vermek.

Ebeveynlerin çocuklarını “proje” gibi ele almamaları, onlara fazla müdahale etmek yerine kendi yolunu bulmalarına izin vermeleri önemli. Çünkü bazen çok müdahaleci olmak, çocuğun motivasyonunu kaybetmesine neden olabiliyor. Çevremizde birçok yetenekli genç var ancak bazıları bu potansiyellerini gerçekleştirmek için odalarından bile çıkmak istemiyorlar.

İkinci kariyerini planlayamadığı için iş hayatının dışında olan, erken emekli birçok nitelikli işgücü de yetenek israfına önemli örnekler. Bu konuda neler söyleyebilirsiniz?

Evet, amaç bunun olmaması için erkenden kolları sıvamak. Kurumlar, çalışanlar için uygun ileri kariyer planları oluşturduklarında, deneyimli iş gücünden daha uzun süre faydalanabilirler. Örneğin, birçok orta düzey yönetici 50 yaşından sonra işlerini sürdüremediklerini belirtiyor, halbuki bu yaşta deneyim ve bilgi en üst seviyede ve verimlilik doruktadır.

Kurumlar, içlerindeki yetenekleri erken keşfedip geleceğe yönelik kariyer planlarını oluşturduklarında, sürdürülebilir ve kendini gerçekleştirmiş bir insan kaynağı yaratabilirler. Bu, toplum içinde daha sağlam ve etkili bir iş gücü yaratmalarına yardımcı olacaktır. Nitelikli iş gücü işsizliğinin önüne geçer.