Agnes Denes'in Hayatı, Eserleri ve Bilinmeyenleri

Dünyada arazi sanatının öncülerinden kabul edilen ve ekolojiyle sanatı birleştiren ünlü sanatçı Agnes Denes’in yaşamına ve eserlerine birlikte göz atalım.

Ekoloji ile ilgili çalışmalarıyla ön plana çıkan kavramsal sanatçı Agnes Denes, Macar asıllı bir Amerikalı sanatçı olarak dünyanın birçok yerinde verdiği eserlerle biliniyor. Şiir ve felsefi yazılarının yanı sıra çizimleri, heykelleri ve Manhattan şehir merkezinde iki dönümlük bir buğday tarlası olan “Wheatfield – A Confrontation” (1982) gibi ikonik arazi sanat eserlerine kadar geniş yelpazedeki çalışmalarıyla tanınıyor.

Sabancı Üniversitesi Sakıp Sabancı Müzesi, 13 Eylül 2022-29 Ocak 2023 arasında 1960’lardan günümüze ekolojik sanatın öncülerinden Agnes Denes’in “Yaşayan Piramit” isimli mekâna özgü eserini sergilemeye başladı. Dünyadaki varlığımızın bir metaforu olarak doğayla ilişkimizi canlandıran ve SSM bahçesinde yer alan Yaşayan Piramit isimli eserle birlikte Agnes Denes’in 1969’da kaleme aldığı Manifesto da sergileniyor. Bu nedenle Agnes Denes’i yeniden hayatı ve eserleri özelinde tanıyalım istedik.

Agnes Denes’in Hayatı

Ailesi savaştan ve Nazi işgalinden sağ kurtulan Agnes Denes 1931 yılında Macaristan’ın Budapeşte kentinde doğdu. Savaştan kaçan ailesi Amerika Birleşik Devletleri’ne giderken İsveç’e taşındı. Henüz genç yaşlardayken, İsveç’te ilk çevresel/felsefi çalışması olan Kuş Projesi’ni yaratan Denes göçmen kuş kolonilerini dünyanın diğer göçmenleri olarak metaforize ettiği insanlarla karşılaştırdı. New York’ta New School ve Columbia Üniversitesi’nde resim eğitimi aldıktan sonra sanat hayatına şair olarak başladı. Agnes Denes’e şiirsel pratiği daha sonraları “Görsel Felsefe” adını verdiği entelektüel bir içerik ve formu eserlerine yansıtmasına ilham verdi. Dilde tekrarlanan değişikliklerin onda görsel sanatlara odaklanmasına yol açtığını söyledi. Kısa süre sonra tuvalin kısıtlamaları nedeniyle resmi terk etti ve genel olarak diğer ortamlarda keşfedebileceği fikirlere odaklandı.

1970’li yıllarda ABD’deki ilk kadın sanatçılar kooperatifi olan AIR Galerisi’ne kurucu üye olarak katıldı. O yıllardan beri dünya çapında galeri ve müzelerde 600’den fazla sergiye katıldı ve 6 kitap yazdı. Halen yaşamını New York’ta sürdüren Denes’in Robert T. Frankel adında bir oğlu var.

Agnes Denes’in Eserleri

“Rice/Tree/Burial” – 1968

Land Art(Arazi Sanatı)’nın öncüsü olarak kabul edilen Agnes Denes, 1968’de New York Sullivan County’de “Rice/Tree/Burial” adlı eserini yarattı. Ekolojik kaygıları olan ilk mekana özgü performans parçası olarak kabul edilen eser New York’ta bir tarlaya pirinç tohumları ekmeyi, çevredeki ağaçları zincirlemeyi ve haiku kopyalarıyla dolu bir zaman kapsülünü gömmeyi içeriyordu.

“Wheatfield – A Confrontation” – 1982

Mayıs 1982’de Manhattan’da Özgürlük Anıtı’na bakan bir çöp sahasında 2 dönümlük bir buğday tarlası yaratan Denes bu çalışmasıyla da biliniyor. Denes bu eseri yaratmak için iki yüz kamyon dolusu toprak getirtti ve elle 285 oluk kazdırarak alanı kayalardan ve çöplerden temizletti. Tohumlar elle ekildi ve oluklar toprakla kaplandı. Tarla dört ay boyunca bakıma tabi tutulduktan sonra, yabani otlar ayıklanarak, gübrelenmiş ve küf mantarına karşı ilaçlanmış ve bir sulama sistemi kuruldu. Mahsul 16 Ağustos 1982’de hasat edildi ve 1.000 poundun üzerinde ederi olan buğday verdi.

“Tree Mountain – A Living Time Capsule” – 1996

Batı Finlandiya’da yer alan Ylöjärvi kentinde anıtsal bir hafriyat projesi ve ilk insan yapımı bakir orman olan çalışma Denes’in en bilinen işlerinden biri olarak tarihe geçti.

“Nieuwe Hollandse Waterlinie” Master Planı – 2001

Nesli tükenmekte olan ve farklı yüksekliklere sahip 6000 ağacın sanatçı tarafından beş sarmal halinde dikilmesi ve ağaçlar büyüdüğünde her sarmal için bir basamaklı piramit oluşturulan çalışma Denes’in portföyünde yerini koruyor.

“Yaşayan Piramit” – 2017

Bir dizi büyük toprak heykelden oluşan Yaşayan Piramit , sanatçının 30 yılı aşkın bir süredir New York City’da bulunan ilk arazi sanatı eseriydi. Ardından 2017’de documenta 14 kapsamında Kassel’deki Nordstadtpark’ta inşa edilen, mekâna özgü bir eser olan Yaşayan Piramit, doğal yaşam döngüsüne sahip bir heykel olarak da değerlendirilebilir. Eser 13 Eylül 2022-29 Ocak 2023 arasında İstanbul’da Sabancı Üniversitesi Sakıp Sabancı Müzesi’nde sergilenecek.

Agnes Denes’in Felsefesi

1968’den itibaren sanat yoluyla felsefik bir yaklaşım içerisinde olan Agnes Denes, “Görsel Felsefe” adını verdiği kuramıyla entelektüel titizliği, estetik güzelliği, kavramsal analizi ve çevresel kaygıyı harmanlayarak öne çıkan bir çalışma bütünü sundu. Sanatçının filozofisini keşfetmek isteyenler için; Toz Kitabı: Zamanın Başlangıcı ve Sonu ve Sonrası , İnsan Argümanı ve Şiir Yürüyüşü—Yansımalar adlı kitapları yayımlandı.

Agnes Denes’in Yer Aldığı Koleksiyonlar

Denes’in Museum of Modern Art’ın koleksiyonunda ondan fazla eseri bulunuyor . Metropolitan Müzesi’nde kalıcı koleksiyonunda ise sanatçının beş eseri var. Whitney Amerikan Sanatı Müzesi’nin kalıcı koleksiyonunda üç işi bulunan sanatçının bunun yanı sıra, 43 müzenin kalıcı koleksiyonunda eseri bulunmaktadır.

Agnes Denes Hakkında Söylenenler

“Agnes Denes’in hırslı entelektüel fikirleri zarif bir resmi uygulama ile birleştirme konusundaki ısrarı onun en belirgin özelliği. Kavramsal ve arazi sanatındaki meslektaşlarının çoğunun aksine, çizimle her zaman derinden ilgilendi”—  Carol Kino, New York Times.

“Sanat tarihi boyunca eserlerinde kışkırtıcı soruların gündeme getirilmesini vurgulayan ve aynı zamanda sanatı yeni, öngörülemeyen alanlara alarak sanatın sınırlarını test eden birkaç sanatçı olmuştur. Agnes Denes de bu özel sanatçılardan biridir.” —  Sanat tarihçisi Robert Hobbs

“Bir galeri sergisi, Agnes Denes’in son kırk yılda maddi ve zihinsel dünyalar arasında ne kadar geniş bir alana yayıldığını ancak gösterebilir. Bunu yapmak için tam ölçekli bir müze retrospektif gerekir.” —  Ken Johnson, New York Times 2012